De Muysc cubun - Lengua Muisca

m
m (Clasificar |cit: mover {{come}}, {{sema}} y cognados a |come=, |sema*=, |cog=)
 
(No se muestran 9 ediciones intermedias del mismo usuario)
Línea 2: Línea 2:
 
|IPA_GONZALEZ  = insuka
 
|IPA_GONZALEZ  = insuka
 
|IPA_CONSTENLA =  
 
|IPA_CONSTENLA =  
|IPA_GOMEZ    = teˈin- →  iin
+
|PROTO        = teˈin- →  iin
 
<!--
 
<!--
 
1. dʒin- → jin-
 
1. dʒin- → jin-
Línea 22: Línea 22:
 
}}
 
}}
  
{{I| su. intr. | Dar voz, &#42;producir sonido}}
+
{{I| su. intr. | Dar voz, echar voz |
 +
|def = &#42;Hablar de forma clara y coherente
 +
 
 +
|con =
 +
 
 
{{verbo
 
{{verbo
 
|imp=aisu
 
|imp=aisu
Línea 29: Línea 33:
 
|par_fut=inynga/*innynga
 
|par_fut=inynga/*innynga
 
}}
 
}}
 +
 +
 +
 +
 +
 +
|cit=
 +
 +
 +
 +
 +
 +
 +
 
{{voc_2922|Boz dar, esto es, echar la voz, ora sea hablando, ora de otra manera. ''zinsuca, minsuca, ainsuca. aisu. chainuca, chaisa, chaininga''.|24r}}
 
{{voc_2922|Boz dar, esto es, echar la voz, ora sea hablando, ora de otra manera. ''zinsuca, minsuca, ainsuca. aisu. chainuca, chaisa, chaininga''.|24r}}
 
{{voc_158|Voz dar. ''Zinsuca''.|123r}}
 
{{voc_158|Voz dar. ''Zinsuca''.|123r}}
{{sema|Hablar}}
+
 
  
 
<!--  
 
<!--  
Línea 37: Línea 54:
 
{{tuf|tenanro|1.contestar; hablar. 2. saludar (cuando alguien vuelve). 5. cantar (grillo o pájaro)|Headland}}  
 
{{tuf|tenanro|1.contestar; hablar. 2. saludar (cuando alguien vuelve). 5. cantar (grillo o pájaro)|Headland}}  
 
-->
 
-->
{{tuf|tew̃inro|hablar; charlar|Headland}}
 
  
  
:1. Gorjear, cantar el ave.
+
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
|sub=
 +
 
 +
{{subacep
 +
|
 +
| Gorjear, cantar el ave.
 +
| sema = Gorjear
 +
| citas =
 
{{voc_158|Cantar las aues. ''Ainsuca''.|36r}}
 
{{voc_158|Cantar las aues. ''Ainsuca''.|36r}}
{{sema|Gorjear}}
+
}}
  
:2. '''z~za'''. Callar.
+
{{subacep
 +
| z~za
 +
| Callar.
 +
| sema = Callar
 +
| citas =
 
{{voc_158|Callar. ''Zinsucaza zcubunsucaza''.|34v}}
 
{{voc_158|Callar. ''Zinsucaza zcubunsucaza''.|34v}}
{{sema|Callar}}
+
}}
 +
 
 +
 
 +
|come=
 +
 
 +
Según el diccionario de autoridades (1732):
 +
ECHAR LA VOZ. En la Música es cantar claro y fuerte, y no entre dientes ni baxo, o a media voz, sino pronunciando y hablando clara y distintamente. Latín. Elata claraque voce canere. Diccionario de Autoridades - Tomo III (1732)
 +
 
 +
 
 +
|cog=
 +
 
 +
{{tuf|tew̃inro|hablar; charlar|Headland}}
 +
 
 +
 
 +
 
 +
|sema=Hablar}}
 +
 
 +
{{II| su. intr. | Gemir, lamentarse. |cit=
 +
 
  
  
{{II| su. intr. | Gemir, lamentarse. }}
 
 
{{gra_lugo|...''<u>Iſû</u>, coſû, ɣnga vm pecado''... (...<u>gime</u>, llora, y tu pecado...)|138r}}
 
{{gra_lugo|...''<u>Iſû</u>, coſû, ɣnga vm pecado''... (...<u>gime</u>, llora, y tu pecado...)|138r}}
 
{{gra_lugo|...Por lo qual gime, llora, y pidele que te perdone...|138v}}
 
{{gra_lugo|...Por lo qual gime, llora, y pidele que te perdone...|138v}}
{{sema|Gemir}}
 
  
  
 +
 +
|sema=
 +
 +
Gemir
 +
 +
}}
  
 
{{L_I| loc. v. intr.| Favorecer, defender | asan z~
 
{{L_I| loc. v. intr.| Favorecer, defender | asan z~
 
|def = lit. hablar en favor de alguien
 
|def = lit. hablar en favor de alguien
}}
+
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
|cit=
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 +
 
 
{{voc_158|Defender. ''Asan bzisqua'' [o] ''asan zpquansuca'' [o] ''asan zquynsuca'' [o] ''asas zinsuca''.|52v}}
 
{{voc_158|Defender. ''Asan bzisqua'' [o] ''asan zpquansuca'' [o] ''asan zquynsuca'' [o] ''asas zinsuca''.|52v}}
 
{{voc_158|Fauoreçer. ''Asan bzísqua'' [o] ''asan zepquansuca'' [o] ''asas zinsuca'' [o] ''asan zquynsuca''.|76v}}
 
{{voc_158|Fauoreçer. ''Asan bzísqua'' [o] ''asan zepquansuca'' [o] ''asas zinsuca'' [o] ''asan zquynsuca''.|76v}}
{{sema|Favorecer}}
 
  
  
  
{{L_I| loc. v. | Detener (1. Decirle a alguien que no haga algo 2. Ponerse delante de alguien [?])  |aquyhyc z~}}
+
 
 +
|sema=Favorecer}}
 +
 
 +
{{L_I| loc. v. | Detener (1. Decirle a alguien que no haga algo 2. Ponerse delante de alguien '?')  |aquyhyc z~|cit=
 +
 
 +
 
 +
 
 
{{voc_158|Detenerlo, estorbarle que no baya. ''Aquyhyc zinsuca''.|57V}}
 
{{voc_158|Detenerlo, estorbarle que no baya. ''Aquyhyc zinsuca''.|57V}}
{{sema|Detener}}
+
 
{{come|Tal parece que tiene una raíz distinta al lexema actual}}
+
 
 +
 
 +
 
 +
|come=
 +
 
 +
 
 +
 
 +
Tal parece que tiene una raíz distinta al lexema actual
 +
 
 +
 
 +
 
 +
|sema=Detener}}

Revisión actual - 10:50 17 sep 2025

insuca#I su. intr. Dar voz, echar voz (*Hablar de forma clara y coherente) || insuca#II su. intr. Gemir, lamentarse.  || insuca#III  || insuca#IV  || insuca#V  || insuca#L I asan z~, aquyhyc z~ loc. v., loc. v. intr. Favorecer, defender, Detener (1. Decirle a alguien que no haga algo 2. Ponerse delante de alguien '?') (lit. hablar en favor de alguien)

Diccionario muysca - español. © Diego F. Gómez (2008 - 2025).

insuca

Fon. Gonz.*/insuka/ Cons. */insuka/
Morf. iny -suca
    0:t i:e n:w̃ z:w̃ ə:i
    I. su. intr. Dar voz, echar voz ( *Hablar de forma clara y coherente. )
    Imp. aisu. Part. de pret. isa. Part. de pres. inuca. Part. de fut. inynga/*innynga.

    Comentarios: Según el diccionario de autoridades (1732): ECHAR LA VOZ. En la Música es cantar claro y fuerte, y no entre dientes ni baxo, o a media voz, sino pronunciando y hablando clara y distintamente. Latín. Elata claraque voce canere. Diccionario de Autoridades - Tomo III (1732)

    Ver también " Hablar ": chiza, cubun, cubunsuca, insuca, iny, mi(2), muysc cubun, quyhynsuca, su cubun, tinansuca

    Boz dar, esto es, echar la voz, ora sea hablando, ora de otra manera. zinsuca, minsuca, ainsuca. aisu. chainuca, chaisa, chaininga. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2922. Voc. fol. 24r

    Voz dar. Zinsuca. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 123r

    uwa central: tew̃inro - hablar; charlar (Headland )
    1. Gorjear, cantar el ave.

      Cantar las aues. Ainsuca. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 36r

      Ver también " Gorjear ": insuca

    2. z~za
    3. Callar.

      Callar. Zinsucaza zcubunsucaza. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 34v

      Ver también " Callar ": cubunsuca, insuca


    II. su. intr. Gemir, lamentarse. 

    Ver también " Gemir ": ai(2), gasqua, uazansuca

    ...Iſû, coſû, ɣnga vm pecado... (...gime, llora, y tu pecado...) (Dueñas G., Gómez D. & Melo L, 2011.) - Gra. Lu. fol. 138r

    ...Por lo qual gime, llora, y pidele que te perdone... (Dueñas G., Gómez D. & Melo L, 2011.) - Gra. Lu. fol. 138v


    asan z~.
    L.I. loc. v. intr. Favorecer, defender ( lit. hablar en favor de alguien. )

    Ver también " Favorecer ":

    Defender. Asan bzisqua [o] asan zpquansuca [o] asan zquynsuca [o] asas zinsuca. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 52v

    Fauoreçer. Asan bzísqua [o] asan zepquansuca [o] asas zinsuca [o] asan zquynsuca. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 76v


    aquyhyc z~.
    L.I. loc. v. Detener (1. Decirle a alguien que no haga algo 2. Ponerse delante de alguien '?') 

    Ver también " Detener ": quyhy, quysqua(2), tysqua

    Detenerlo, estorbarle que no baya. Aquyhyc zinsuca. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 57V