De Muysc cubun - Lengua Muisca
(→Fitónimos) |
|||
| Línea 245: | Línea 245: | ||
{{ | {{ | ||
#ask: [[Categoría:MU/Orquídea]] | #ask: [[Categoría:MU/Orquídea]] | ||
| + | | ?MU-etimologia = Etimología | ||
| + | | ?MU-categoria = Cat. Gram. | ||
| + | | ?MU-sema = Campo semántico | ||
| + | | ?MU-definicion = Significado | ||
| + | | limit = 500 | ||
| + | }} | ||
| + | |||
| + | === Cacto === | ||
| + | {{ | ||
| + | #ask: [[Categoría:MU/Cacto]] | ||
| ?MU-etimologia = Etimología | | ?MU-etimologia = Etimología | ||
| ?MU-categoria = Cat. Gram. | | ?MU-categoria = Cat. Gram. | ||
Revisión del 02:24 5 jun 2023
¿Qué es un muisquismo léxico?
Un muisquismo léxico es una palabra que proviene de alguna de las lenguas muyscas habladas antigua y/o actualmente en la región cundiboyacense y sus alrededores, y que se adaptó a la fonología del español (o de otras lenguas). La mayoría de los muisquismos tienen vigencia plena principalmente en las zonas rurales de la cordillera Oriental y en una menor medida en las zonas urbanas, así como también se han extendido a diversas regiones del país debido a migraciones, contactos lingüísticos y/o culturales, etc. Algunos otros muisquismos ya no se usan y sólo es posible encontrarlos registrados en crónicas, documentos históricos, literarios, entre otros.
Entre los muisquismos encontramos principalmente topónimos (nombres de lugares), antropónimos (nombres de personas), fitónimos (nombres de plantas), zoónimos (nombres de animales) entre otras categorías.
Para una mayor información sobre el proceso de identificación, clasificación, documentación e investigación de los muisquismos presentes en esta plataforma, pueden consultar el siguiente enlace: https://www.academia.edu/66631504/Muisquismos_Lengua_cultura_y_gente_Jos%C3%A9_Manuel_G%C3%B3mez_2021
Nombres
Sustantivos
Lugares
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chucua | chupqua | f. y m. | Lugar |
Tiempos
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/guayome | iome | s. m. | Alimento Tiempo |
Procedencia
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/guate | guata | s. m. | Procedencia |
Alimentos
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/abagó | abago | f. y m. | Alimento | |
| MU/changua | s. m. | Alimento | ||
| MU/cuchuco | quychyquy | s. m. | Alimento | |
| MU/cura | cúruwa | s. f. | Alimento Fruto | |
| MU/cute | cute | s. m. | Alimento Sobra | |
| MU/guayome | iome | s. m. | Alimento Tiempo | |
| MU/jutes | futynsuca | s. m. | Alimento | |
| MU/muchago | -go | s. m. | Alimento | |
| MU/quisbún | bun queso | s. m. | Alimento | |
| MU/unche | s. m. | Alimento Desecho | ||
| MU/yomogó | iomgo | s. m. | Alimento |
Minerales
Vestimenta
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chigua | chisua | s. f. | Bolso Vestimenta | |
| MU/chácara | chácara | s. f. | Vestimenta Bolso |
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chingue | zynga | s. m. | Vestido Vestimenta |
Recipientes
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/choca | zoca | s. f. | Recipientes |
Cestería
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/guchubo | s. m. | Cestería |
Alfarería
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/gacha | gazy | s. f. | Alfarería | |
| MU/rogache | gazy | s. f. | Alfarería |
Colores
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chica | zica | s. f. | Colores Pigmento |
Formas
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chingua | chipqua | s. f. | Forma | |
| MU/chipa | chipqua | s. f. | Forma | |
| MU/cona | cona | s. f. | Forma Partes de animales | |
| MU/cusca | s. f. | Forma Partes de animales |
Enfermedades
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chaniya | zina(2) | s. f. | Enfermedad cutánea Insecto | |
| MU/chuchagúi | chuhuza | s. m. | Enfermedad cutánea | |
| MU/jucha | fuza | s. f. | Enfermedad cutánea |
Mitología
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/cucacuy | guaica cui | s. m. | Ser mítico Antropomorfo | |
| MU/juaica | guaica | s. m. | Ser mítico Antropomorfo | |
| MU/tunjo | chunso | s. m. | Ser mítico Antropomorfo |
Familia
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/cuba | cuhuba | f. y m. | Familia |
Fitónimos
Árbol
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/aguaquín | quyne agua | s. m. | Árbol | |
| MU/bunquín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/chaque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/chiraque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/chiso | s. m. | Árbol | ||
| MU/chitacá | ca(2) | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/chiveque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/choba | uba | s. f. | Fruto Árbol | |
| MU/chuguacá | quye | s. f. | Árbol | |
| MU/chuque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/cucubo | uba -o | s. m. | Árbol | |
| MU/curo | cúruwa -o | s. m. | Árbol | |
| MU/fique | fique fica | s. m. | Árbol | |
| MU/gaque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/guasgüín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/pauche | s. m. | Árbol | ||
| MU/sorquín | quyne | s. m. | Árbol | |
| MU/susacá | ca(2) | s. f. | Árbol | |
| MU/susca | quye | s. f. | Árbol | |
| MU/tauquín | quyne | s. m. | Árbol | |
| MU/tibaquín | tyba quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/toquín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/tíbar | tyba | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/uche | s. m. | Árbol | ||
| MU/yomaquín | quyne | s. m. | Árbol |
Arbusto
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/bichachá | s. m. | Arbusto | ||
| MU/bunquín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/chitacá | ca(2) | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/chite | s. m. | Arbusto | ||
| MU/guasgüín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/gurrubo | uba -o | s. m. | Arbusto | |
| MU/rúchica | -ca(2) | s. f. | Hierba Arbusto | |
| MU/suica | ca(2) | s. f. | Arbusto | |
| MU/tibaquín | tyba quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/toquín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/tíbar | tyba | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/uchuva | uba | s. f. | Arbusto Fruto | |
| MU/unca | -ca(2) | f. y m. | Arbusto | |
| MU/upacón | s. m. | Arbusto |
Caña
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chin | chune | s. m. | Caña | |
| MU/chusque | chusquy | s. m. | Caña | |
| MU/sona | sone | s. f. | Caña |
Enredadera
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/choco | zoca | s. m. | Enredadera | |
| MU/curuba | uba | s. f. | Enredadera Fruto | |
| MU/guatamo | guata tamuy | s. m. | Enredadera Hierba |
Epífita
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/cuarque | quye | s. m. | Planta Epífita | |
| MU/quiche | s. m. | Epífita |
Hierba
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/bijuacá | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/chipaca | chipqua -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/chisacá | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/chisgua | xisgua* retwara | s. f. | Hierba Tubérculo | |
| MU/chonque | s. m. | Hierba Tubérculo | ||
| MU/chugua | chuguansuca | s. f. | Hierba Tubérculo | |
| MU/coisa | s. f. | Hierba Partes de plantas | ||
| MU/cubio | s. m. | Hierba Tubérculo | ||
| MU/guaba | fo aba | s. f. | Hierba | |
| MU/guaca | guaquy | s. f. | Hierba | |
| MU/guasca | huazyca -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/guatamo | guata tamuy | s. m. | Enredadera Hierba | |
| MU/jucua | fupqua | s. f. | Hierba | |
| MU/oche | uze | s. m. | Hierba Paja | |
| MU/rebancá | -ca(2) rábano | s. f. | Hierba | |
| MU/rúchica | -ca(2) | s. f. | Hierba Arbusto | |
| MU/siricá | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/surca | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/tote | tohotysuca | s. m. | Hierba | |
| MU/óchica | -ca(2) | s. f. | Hierba |
Orquídea
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/suche | s. m. | Planta Orquídea |
Cacto
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/tabio | tabia | s. m. | Fruto Cacto |
Frutos
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/choba | uba | s. f. | Fruto Árbol | |
| MU/cura | cúruwa | s. f. | Alimento Fruto | |
| MU/curuba | uba | s. f. | Enredadera Fruto | |
| MU/otoba | toba útuwa | s. f. | Fruto | |
| MU/tabio | tabia | s. m. | Fruto Cacto | |
| MU/uchuva | uba | s. f. | Arbusto Fruto |
Variedades de semillas
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chocame | -muy amne | s. m. | Variedad de semilla Tipo de maíz | |
| tibame | tyba -muy amne | s. m. | Variedad de semilla Tipo de maíz/arveja |
Partes de plantas
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/acua | s. f. | Partes de plantas Hoja-Envoltorio | ||
| MU/amero | aba benasuca -o | s. m. | Partes de plantas Hoja-Envoltorio | |
| MU/apa | pqua(2) a- | s. m. | Partes de plantas Semilla/pepa | |
| MU/chacua | s. f. | Partes de plantas Hoja | ||
| MU/coisa | s. f. | Hierba Partes de plantas | ||
| MU/cuan | pquamne | s. m. | Partes de plantas Fibra- Cabuya | |
| MU/curapa | cúruwa pqua(2) | f. y m. | Partes de plantas Semilla/Pepa | |
| MU/fica | fica | s. f. | Partes de plantas Hoja | |
| MU/surca | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/tamo | tamuy | s. m. | Partes de plantas Tallo-tronco | |
| aco | ||||
| bco | ||||
| bgysqua | ||||
| hysico | ||||
| nxie | ||||
| quybysuca | ||||
| suaty | ||||
| sune(2) | ||||
| uaquensuca | ||||
| xis | ||||
| ysca |
Zoónimos
Aves
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/bababuy | -gui | s. m. | Ave | |
| MU/caica | s. f. | Ave | ||
| MU/chafí | s. m. | Ave | ||
| MU/chisga | s. f. | Ave | ||
| MU/guala | guao | s. f. | Ave | |
| MU/quincha | quynza | s. f. | Ave | |
| MU/tingua | ua(2) | s. f. | Ave | |
| MU/yátaro | chatasa* | s. m. | Ave |
Mamíferos
Peces
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chimbe | chiinegui | s. m. | Pez | |
| MU/guapucha | guapquyhyza | s. f. | Pez |
Insectos
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/chaniya | zina(2) | s. f. | Enfermedad cutánea Insecto | |
| MU/chisa | zisa | s. f. | Insecto Larva | |
| MU/chunguy | chumne -gui | s. m. | Insecto Escarabajo | |
| MU/cuítiba | cue tyba | s. f. | Insecto Ácaro | |
| MU/quete | quyhytysuca | s. m. | Insecto Gusano | |
| MU/sote | sote | s. m. | Insecto Pulga |
Partes de animales
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/cona | cona | s. f. | Forma Partes de animales | |
| MU/cusca | s. f. | Forma Partes de animales |
Adjetivos
Estados
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/achajuanado | chahuana | adj. | Estado | |
| MU/chajuá | chahuana | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/chitearse | zitynsuca | intr. | Estado Apariencia | |
| MU/chucho | chuhuza(2) chuhuzansuca | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/escachar | cahachysuca ar | v. | Estado Apariencia | |
| MU/guachapiar | guahachysuca ear | v. | Estado Apariencia | |
| MU/jute | futynsuca | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/totear | tohotysuca | v. | Estado Apariencia |
Procedencia
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/guate | guata | s. m. | Procedencia |
Medidas
Estatura
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/sute | sotu chuta | adj. | Estatura |
Topónimos
- Ver Topónimos
Antropónimos de probable origen muisca
- Ver Antropónimos
Verbos
Estados
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/achajuanado | chahuana | adj. | Estado | |
| MU/chajuá | chahuana | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/chitearse | zitynsuca | intr. | Estado Apariencia | |
| MU/chucho | chuhuza(2) chuhuzansuca | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/escachar | cahachysuca ar | v. | Estado Apariencia | |
| MU/guachapiar | guahachysuca ear | v. | Estado Apariencia | |
| MU/jute | futynsuca | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/totear | tohotysuca | v. | Estado Apariencia |
Todos los muisquismos
| Etimología | Cat. Gram. | Campo semántico | Significado | |
|---|---|---|---|---|
| MU/Río Fucha | ||||
| MU/abagó | abago | f. y m. | Alimento | |
| MU/achajuanado | chahuana | adj. | Estado | |
| MU/acua | s. f. | Partes de plantas Hoja-Envoltorio | ||
| MU/aguaquín | quyne agua | s. m. | Árbol | |
| MU/amero | aba benasuca -o | s. m. | Partes de plantas Hoja-Envoltorio | |
| MU/apa | pqua(2) a- | s. m. | Partes de plantas Semilla/pepa | |
| MU/atarbán | taba a- -n(2) | s. m. | ||
| MU/bababuy | -gui | s. m. | Ave | |
| MU/bichachá | s. m. | Arbusto | ||
| MU/biche | fihiza | s. f. | ||
| MU/bigua | nygua | s. | ||
| MU/bijuacá | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/bunquín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/caica | s. f. | Ave | ||
| MU/chacua | s. f. | Partes de plantas Hoja | ||
| MU/chafí | s. m. | Ave | ||
| MU/chajuá | chahuana | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/changua | s. m. | Alimento | ||
| MU/chaniya | zina(2) | s. f. | Enfermedad cutánea Insecto | |
| MU/chaque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/chica | zica | s. f. | Colores Pigmento | |
| MU/chigua | chisua | s. f. | Bolso Vestimenta | |
| MU/chila | ||||
| MU/chimba | s. m. | |||
| MU/chimbe | chiinegui | s. m. | Pez | |
| MU/chin | chune | s. m. | Caña | |
| MU/chingua | chipqua | s. f. | Forma | |
| MU/chingue | zynga | s. m. | Vestido Vestimenta | |
| MU/chipa | chipqua | s. f. | Forma | |
| MU/chipaca | chipqua -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/chiraque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/chire | ||||
| MU/chisa | zisa | s. f. | Insecto Larva | |
| MU/chisacá | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/chisga | s. f. | Ave | ||
| MU/chisgua | xisgua* retwara | s. f. | Hierba Tubérculo | |
| MU/chiso | s. m. | Árbol | ||
| MU/chitacá | ca(2) | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/chite | s. m. | Arbusto | ||
| MU/chitearse | zitynsuca | intr. | Estado Apariencia | |
| MU/chiveque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/choba | uba | s. f. | Fruto Árbol | |
| MU/choca | zoca | s. f. | Recipientes | |
| MU/chocame | -muy amne | s. m. | Variedad de semilla Tipo de maíz | |
| MU/choco | zoca | s. m. | Enredadera | |
| MU/chonque | s. m. | Hierba Tubérculo | ||
| MU/chuchagúi | chuhuza | s. m. | Enfermedad cutánea | |
| MU/chucho | chuhuza(2) chuhuzansuca | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/chucua | chupqua | f. y m. | Lugar | |
| MU/chugua | chuguansuca | s. f. | Hierba Tubérculo | |
| MU/chuguacá | quye | s. f. | Árbol | |
| MU/chunguy | chumne -gui | s. m. | Insecto Escarabajo | |
| MU/chuque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/chusque | chusquy | s. m. | Caña | |
| MU/chácara | chácara | s. f. | Vestimenta Bolso | |
| MU/coisa | s. f. | Hierba Partes de plantas | ||
| MU/cona | cona | s. f. | Forma Partes de animales | |
| MU/conga | goca | s. f. | Parte del cuerpo | |
| MU/cuan | pquamne | s. m. | Partes de plantas Fibra- Cabuya | |
| MU/cuarque | quye | s. m. | Planta Epífita | |
| MU/cuba | cuhuba | f. y m. | Familia | |
| MU/cubio | s. m. | Hierba Tubérculo | ||
| MU/cucacuy | guaica cui | s. m. | Ser mítico Antropomorfo | |
| MU/cuchuco | quychyquy | s. m. | Alimento | |
| MU/cucubo | uba -o | s. m. | Árbol | |
| MU/cura | cúruwa | s. f. | Alimento Fruto | |
| MU/curapa | cúruwa pqua(2) | f. y m. | Partes de plantas Semilla/Pepa | |
| MU/curo | cúruwa -o | s. m. | Árbol | |
| MU/curuba | uba | s. f. | Enredadera Fruto | |
| MU/cusca | s. f. | Forma Partes de animales | ||
| MU/cute | cute | s. m. | Alimento Sobra | |
| MU/cuítiba | cue tyba | s. f. | Insecto Ácaro | |
| MU/escachar | cahachysuca ar | v. | Estado Apariencia | |
| MU/fica | fica | s. f. | Partes de plantas Hoja | |
| MU/fique | fique fica | s. m. | Árbol | |
| MU/gacha | gazy | s. f. | Alfarería | |
| MU/gaque | quye | s. m. | Árbol | |
| MU/guaba | fo aba | s. f. | Hierba | |
| MU/guaca | guaquy | s. f. | Hierba | |
| MU/guachapiar | guahachysuca ear | v. | Estado Apariencia | |
| MU/guala | guao | s. f. | Ave | |
| MU/guapucha | guapquyhyza | s. f. | Pez | |
| MU/guasca | huazyca -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/guasgüín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/guatamo | guata tamuy | s. m. | Enredadera Hierba | |
| MU/guate | guata | s. m. | Procedencia | |
| MU/guayome | iome | s. m. | Alimento Tiempo | |
| MU/guchubo | s. m. | Cestería | ||
| MU/gurrubo | uba -o | s. m. | Arbusto | |
| MU/iota | ||||
| MU/juaica | guaica | s. m. | Ser mítico Antropomorfo | |
| MU/jucha | fuza | s. f. | Enfermedad cutánea | |
| MU/jucua | fupqua | s. f. | Hierba | |
| MU/jute | futynsuca | adj. | Estado Apariencia | |
| MU/jutearse | futynsuca | v. | Verbo | |
| MU/jutes | futynsuca | s. m. | Alimento | |
| MU/muchago | -go | s. m. | Alimento | |
| MU/oche | uze | s. m. | Hierba Paja | |
| MU/otoba | toba útuwa | s. f. | Fruto | |
| MU/pauche | s. m. | Árbol | ||
| MU/pinche | pinze | adj. | ||
| MU/píngua | puyngue | f. y m. | Medidas | |
| MU/quete | quyhytysuca | s. m. | Insecto Gusano | |
| MU/quiche | s. m. | Epífita | ||
| MU/quincha | quynza | s. f. | Ave | |
| MU/quisbún | bun queso | s. m. | Alimento | |
| MU/rebancá | -ca(2) rábano | s. f. | Hierba | |
| MU/rogache | gazy | s. f. | Alfarería | |
| MU/rúchica | -ca(2) | s. f. | Hierba Arbusto | |
| MU/siricá | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/sisquiar | chihisqua | s. f. | Minería | |
| MU/sona | sone | s. f. | Caña | |
| MU/sorquín | quyne | s. m. | Árbol | |
| MU/sote | sote | s. m. | Insecto Pulga | |
| MU/suche | s. m. | Planta Orquídea | ||
| MU/suica | ca(2) | s. f. | Arbusto | |
| MU/surca | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| MU/susacá | ca(2) | s. f. | Árbol | |
| MU/susca | quye | s. f. | Árbol | |
| MU/sute | sotu chuta | adj. | Estatura | |
| MU/tabio | tabia | s. m. | Fruto Cacto | |
| MU/tamo | tamuy | s. m. | Partes de plantas Tallo-tronco | |
| MU/tauquín | quyne | s. m. | Árbol | |
| MU/tibaquín | tyba quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/tingua | ua(2) | s. f. | Ave | |
| MU/toquín | quyne | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/tote | tohotysuca | s. m. | Hierba | |
| MU/totear | tohotysuca | v. | Estado Apariencia | |
| MU/tunjo | chunso | s. m. | Ser mítico Antropomorfo | |
| MU/tíbar | tyba | s. m. | Árbol Arbusto | |
| MU/uche | s. m. | Árbol | ||
| MU/uchuva | uba | s. f. | Arbusto Fruto | |
| MU/unca | -ca(2) | f. y m. | Arbusto | |
| MU/unche | s. m. | Alimento Desecho | ||
| MU/upacón | s. m. | Arbusto | ||
| MU/víchiro | vizie | |||
| MU/yomaquín | quyne | s. m. | Árbol | |
| MU/yomogó | iomgo | s. m. | Alimento | |
| MU/yátaro | chatasa* | s. m. | Ave | |
| MU/óchica | -ca(2) | s. f. | Hierba | |
| Muisquismo/jica | ||||
| tibame | tyba -muy amne | s. m. | Variedad de semilla Tipo de maíz/arveja |
Muisquismos citados en el diccionario
| MU-citado | |
|---|---|
| -go | MU/iomgo MU/muchago |
| -pompuy | MU/pompo |
| Bozica | MU/Bochica |
| Chichebachun | MU/Chibchacún |
| Chunsa | MU/Hunza |
| Cuhuzafiba | MU/Cuchaviva |
| abago | MU/abagó |
| aʒhɣ | MU/ach |
| biza | MU/Río Fucha |
| boia* | MU/Bore MU/Boya |
| bupqua | MU/jucua |
| busuga* | MU/boruga MU/borugo MU/buruga |
| cahachysuca | MU/escachar |
| cha | MU/tena |
| chahuana | MU/chajuá MU/chajuana MU/achajuanado MU/achajuanarse |
| chatasa* | MU/yátaro |
| chiego | MU/chisguita MU/chisga(2) |
| chigua | MU/chigua(2) |
| chihinuba | MU/china |
| chihisqua | MU/sisquiar |
| chiinegui | MU/chimbe |
| chine | MU/china MU/chiro |
| chipqua | MU/chipa MU/chipaca MU/chipaque |
| chisua | MU/chigua |
| chotonsuca | MU/chota |
| chuguansuca | MU/chugua |
| chuhuza | MU/chuchagüi MU/chúcharo MU/chucho MU/chuyo MU/rucho |
| chuhuzansuca | MU/chucho MU/chuyo |
| chumne | MU/chunta MU/chunguy |
| chune | MU/chin |
| chunso | MU/tunjo |
| chunsua | MU/Tunja |
| chupqua | MU/chucua |
| chusa | MU/Chusacá |
| chusquy | MU/chusque |
| chuta | MU/chuta |
| chyu | MU/chicho |
| coca | MU/cuca |
| cona | MU/cona |
| cue | MU/cuítiba |
| cuhuba | MU/cuba |
| cuhuta | MU/Cúchito |
| cusa* | MU/cura MU/curo MU/curapa |
| cute | MU/cute |
| faquy | MU/Facatativá |
| fica | MU/jica |
| fihiza | MU/biche |
| fique | MU/fique |
| fo aba | MU/guaba |
| futynsuca | MU/jutiarse MU/jutiar MU/jute MU/utearse |
| fuza | MU/jucha |
| gazy | MU/gacha MU/rogache |
| goca | MU/conga |
| guahachysuca | MU/guachapiar |
| guahaica | MU/juaica MU/cucacuy |
| guane | MU/guaney |
| guao | MU/guala |
| guaquy | MU/guaca |
| guata | MU/guate |
| gueza | MU/guecha |
| hachua | MU/joche |
| hosca | MU/osca |
| huazyca | MU/guasca |
| hue | MU/hua MU/hoa |
| iomgo | MU/yomogó |
| moque | MU/moque |
| muyhyza | MU/mincha |
| muyhyzansuca | MU/mecha |
| muysca | MU/mosca MU/muexca MU/muesca MU/musca |
| pinze | MU/pinche |
| pqua(2) | MU/apa |
| pquamne | MU/cuan |
| pquychansuca | MU/apicharse MU/pichero MU/picho |
| psihipqua | MU/zippa MU/zipa |
| quychyquy | MU/cuchuco |
| quyhytysuca | MU/quetiar |
| quyne | MU/-quin |
| quynza | MU/quincha |
| sacate | MU/chircate MU/pachacate |
| sone | MU/sona |
| sote | MU/sote |
| sotu | MU/sute |
| sue | MU/suro |
| sune | MU/sona |
| taba | MU/atarbán |
| tabia | MU/tabio |
| tamuy | MU/tamo |
| toba | MU/otoba |
| togua | MU/Tocua |
| tohotynsuca | MU/totear |
| tohotysuca | MU/totiar |
| ua pquyhyza | MU/guapucha |
| uacha* | MU/guache |
| uasgua | MU/guasgo |
| uze | MU/oche |
| vizie | MU/jícharo MU/víchiro |
| xisgua* | MU/chisgua MU/risgua |
| zica | MU/chica |
| zina(2) | MU/chinata MU/chaniya |
| zisa | MU/chisa MU/chila MU/chia MU/chire |
| zitynsuca | MU/chitiarse |
| zoca | MU/choca MU/chocáa |
| zone | MU/chone |
| zoque | MU/Chocontá MU/Choque |
| zynga | MU/chingamanal MU/chingue MU/chingo MU/chingado |