De Muysc cubun - Lengua Muisca

m
m
Línea 124: Línea 124:
  
 
{{subacep
 
{{subacep
| {{POSS}}-{{~}}[[-c]]
+
| {{POSS}}-{{~}}-{{INE}}
 
| Contra, por causa de  
 
| Contra, por causa de  
 
|def = Parece usarse sólo con personas
 
|def = Parece usarse sólo con personas
Línea 136: Línea 136:
  
 
{{subacep
 
{{subacep
| {{N}} {{~}}[[-n(3)]]
+
| {{N}} {{~}}-{{INE}}
 
| Al pie de, junto a.  
 
| Al pie de, junto a.  
 
|come=
 
|come=
Línea 154: Línea 154:
  
 
{{subacep
 
{{subacep
| {{POSS}}-{{~}}[[-n(3)]]
+
| {{POSS}}-{{~}}-{{INE}}
 
| En amparo de  
 
| En amparo de  
 
|def = lit. al pie de
 
|def = lit. al pie de

Revisión del 19:13 27 sep 2025

quihicha#I s. Pie, pata, *base.  || quihicha#II num. Diez, pies  || quihicha#III  || quihicha#IV  || quihicha#V  || quihicha#L I

Diccionario muysca - español. © Diego F. Gómez (2008 - 2025).

quihicha, qhicha, qhicħa, qhicħâ, qhuicħa, qhîcħa, qhîcħâ, quicha, quihycha

Fon. Gonz.*/kihiʂa/ Cons. */kihitʲa/
    k:k i:e ʔ:0 ʃ:s a:a
    I. s. Pie, pata, *base. 

    Ver también " Pie ": quihicha

    Pie. Quihicha. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 98r

    uwa central: quesa(4) - 1. pie. (Headland )
    uwa central: at_quesa - 1. muñeca (Headland )
    uwa Raw riya: keskara - Pie (Bonilla & Gómez )
    Barí ará: kittuu - Pie (Mogollón)
    damana: kɨsá - Pie (Huber & Reed )
    Ikʉ (Arhuaco): kʉttʉ - Pie (Frank )
    Ikʉ (Arhuaco): kətə - Pie (Landaburu )
    kággaba (kogui): kasa - Pie (Huber & Reed )
    ette taara: kissa - Pie (Niño)
    Cabécar: klö - Pie (Peña)
    Bribri: kalö̀jkue - pie (Margery (Krohn))
    1. Pata de animal.

      Pata de animal. Quihicha. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 18r


    2. Base (Objeto que rodea la base de algo)

      Collarejo = chyza quihicha = [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 40r

      Ver también " Base ": quihicha

      Ver también " Cuello ": bize quyne, chyza, gy quihicha, gy(2), gyquyn, hita, iospqua, pquohoza, quihicha, uinpqua, zoipqua, zoipquyta


    3. quihichyba
    4. Dedo del pie

      Dedo del pie. Quihichyua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 52v

      Dedo del pie = Quihichyba. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2923. fol. 16v

      Ver también " Pie ": quihicha

      Ver también " Dedo ": -ba, coca, coquiba, quihicha, yta


    5. ~ oque
    6. Pisada

      Pisada = quihicha oque. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2923. fol. 33r

      Ver también " Señal ": quihicha

    Construcciones:
      [POSS]-quihicha-c
    1. De, por causa de (Denota la causa u origen de algo. Parece usarse sólo con personas)

      Esconder = bchiysuca. escondíolo de mi. zequihichac abchisy = [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 74r

      Escondioʃe de mi = zequihichac achisgo = [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 74r

      Llorar a otro = aquihichac zeconsuca = [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 85v

      Ver también " De ": -s(2), quihicha, xicasâ


    2. [POSS]-quihicha--n[INE]
    3. Contra, por causa de (Parece usarse sólo con personas)

      Contra ti está mascando hayo. Umquichac abchusqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 44r

      Ver también " Contra ": quihicha


    4. [N] quihicha--n[INE]
    5. Al pie de, junto a.

      Cabar al pie del arbol. quye quihichan bquyhyusuca. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2922. Voc. fol. 31r

      Comentarios: La cita de la acepción del ejemplo podría entenderse como "en la parte baja" de algo, pero el cognado uwa parece indicar que significa 'junto a'.


    6. [POSS]-quihicha--n[INE]
    7. En amparo de (lit. al pie de)

      Cuydar de alguna cosa. Aquihichan zemisqua [o] zepquansuca [o] aquichan zequynsuca. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 45r

      Desanparada persona. Hos pquaoa magueza [o] aquihi chan minga magueza. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 54r

      Ver también " Cuidar ": ho, misqua, quihicha, zihisqua


    8. [POSS]-quihicha bohoze
    9. A pie (Literalmente "con mis pies, con tus pies, etc")

      A pie. Zquihicha bohoze, mquihicha bohoze, etc. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 18r



    II. num. Diez, pies (  Gram. Seguido de otro numeral.)

    Comentarios: Metáfora de los diez dedos de los pies

    Ver también " Número ": aca, ata, boza, cuhupqua, gueta, hyzca, mica, muyhyca, quihicha, suhuza, taa, tama, ubchihica

    Diez y seis. Quihichata â.
    Diez y seis son. Quihichatas gue.
    Díez y seis serán. Quihichatas nga. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 59r