De Muysc cubun - Lengua Muisca

m
 
(No se muestran 18 ediciones intermedias del mismo usuario)
Línea 3: Línea 3:
 
|anterior = fol 22r
 
|anterior = fol 22r
 
|siguiente = fol 23r
 
|siguiente = fol 23r
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_2r.jpg
+
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_fol 22v.jpg
 +
|morfo_d =
 +
 
 +
# Espiar, o asechar = '''{{an|[[a-|a]]}}[[upqua|Opqua]] [[bachysuca|bach]][[-ua(4)|ua]][[-que|que]] [[ze-|ze]][[guene]]'''. {{lat|l.}} '''[[i-|I]][[zone]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[-m|m]][[upquasuca|up-<br> qua]][[-suca|suca]] [[ze-|ze]]{{an|[[-m|m]]}}[[bachysuca|machy]][[-suca|suca]]'''.
 +
# Espina, esto es, abrojo = '''[[chihine|Chihine]]''', {{lat|l.}} '''[[tabia|Tabià]]'''. ó todo junto.
 +
# Espina de pesacado = '''[[gua(5)|Gua]] [[quyne]]'''.
 +
# Espinarse = '''[[chihine|Chihine]] [[quihicha]][[-ca|ca]]'''. {{lat|l.}} '''[[z-|Z]][[yta]][[-ca|ca]] [[a-|a]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''.
 +
# Espinazo = '''[[utaquyn|Uta]][[-quyn|quyn]]'''
 +
# Espinilla = '''[[gocaquyn|Goca]][[-quyn|quyn]]'''.
 +
# Espirar = '''[[ys(2)|Ys]] [[bcasqua|bca]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[fihizca]][[-z|z]] [[a-|a]][[misqua|mi]][[-squa|squa]]'''.
 +
# Esprimir = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[iosqua|io]][[-squa|squa]]'''.
 +
# Espuma = '''[[quyhyza|Quyhyzy]] [[bumy]]'''.
 +
# Espumar = '''[[quyhyza|Quyhyzy]] [[bumy]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[gusqua(4)|gu]][[-squa|squa]]'''.
 +
# Ese = '''[[ysy|Ysy]]'''. {{lat|In compositione non pronunciatur illa, ''y'', ultima|En composición no se pronuncia la última 'y' }}. /.
 +
# Este = '''{{cam1|[[sisy|Sysy]]|Sisy}}. [[ys|Ys]][[-n(3)|n]] [[ai]][[-ia|{{an|i}}a]]''', {{lat|præter ipsum|Aparte de ese/eso/esa, aparte de él/ella}}.
 +
# Esteril muger = '''[[fuhucha|Fuhucha]] [[tyny]]'''.
 +
# Esteril arbol = '''[[quye|Quye]]{{an|[[a-|a]]}}[[uba|oba]] [[yquy]] [[a-|a]][[gasqua|ga]][[-squa|squa]][[-za|za]]'''.
 +
# Estiercol = '''[[gee(2)|Gee]]'''.
 +
# Estirar algo = '''[[yn|Yn]]'''. {{lat|l.}} '''[[yquy|Yquy]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[susqua(2)|su]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[suhuca]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''.
 +
# Estirarse = '''[[i-|I]][[suhucagosqua|suhuca]][[-go|go]][[-squa|squa]]'''.
 +
# Estomago = '''[[puyquy|Puyquy]] [[tye]]'''.
 +
# Estornudar = '''[[a-|A]][[zihu]] [[-ze|ze]][[-b|b]][[gasqua|ga]][[-squa|squa]]'''.
 +
# Estorbar = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[cumusuca|cumu]][[-suca|suca]]'''.
 +
# Estregar = '''[[ze-|Ze]][[-m|mo]][[hosysuca|hosy]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]]{{an|[[-m|m]]}}[[bunsuca|mun]][[-suca|suca]]'''. imp. '''[[bunsuca|bun]][[-u|u]]'''.
 +
# Estrella = '''[[fagua|Fagua]]'''.
 +
# En tiempo de quaresma = '''[[quaresma|Quaresma]] [[fihista]][[-ca|ca]]'''.
 +
# En tiempo de carne = '''[[chihica|{{an|Chih}}ica]][[-na|na]]'''. {{lat|l.}} '''[[chihica|Chihica]][[-na|na]] [[fista]][[-ca|ca]]'''.
 +
# En tiempo de coger maíz = '''[[aba|Aba]] [[chusqua(2)|chuque]], [[fihista]][[-ca|ca]]'''. {{lat|l.}} '''[[uba|Uba]][[-ca|ca]]'''.
 +
# En tiempo de coger turmas = '''[[iome|Iom]] [[pquasqua(3)|pqua]] [[fihista]][[-ca|ca]]'''.
 +
# En tiempo de Pedro = '''[[Pedro]] [[fihista]][[-ca|ca]]'''.
 +
# En ese tiempo = '''[[ysy|Ysy]] [[fihista]][[-ca|ca]]'''.
 +
# En esos tres meses = '''[[ys|Ys]] [[chie(2)|chie]] [[mica]] [[fihista]][[-ca|ca]]'''. {{lat|l.}} '''[[ys|Ys]] [[chie(2)|chie]] [[mica]][[-n(3)|n]] [[xie(3)|xie]]'''.
 +
# En todo caso = '''[[hataca|Hataca]]'''. {{lat|l.}} '''[[ubaca|Ubuca]]'''.
 +
# En mi poder = '''[[zu-|Zu]][[huina]], [[m-|m]][[huina]], [[a-|a]][[huina]]''' etc.
 +
# Echar una cosa á otra cosa. verbo general tanto como el Español = '''[[ipquaue|Ipquave]] [[yquy]] [[-b|b]][[tasqua|ta]][[-squa|squa]]'''. La  partícula '''[[ipqua]]''' es la cosa que se echa, la partícula '''[[yquy]]''' a donde echa, y poniendo la
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 
|texto =
 
|texto =
  
Espiar, o asechar = '''Opquacachuaque zeguene'''./. '''Izone'''./.'''Zemupquasuca zemachysuca'''.
 
  
Espina, esto es, abrojo = '''Chihine''',/. '''Tabià'''. ó todo junto.
+
Espiar, o asechar = '''Opquacachuaque zeguene'''. ''l''. '''Izone'''. ''l''.'''Zemupquasuca zemachysuca'''.
 +
 
 +
Espina, esto es, abrojo = '''Chihine''', ''l''. '''Tabià'''. ó todo junto.
  
 
Espina de pesacado = '''Guaquyne'''.
 
Espina de pesacado = '''Guaquyne'''.
  
Espinarse = '''Chihinequihichaca'''./. '''Zytaca azasqua'''.
+
Espinarse = '''Chihinequihichaca'''. ''l''. '''Zytaca azasqua'''.
  
 
Espinazo = '''Utaquyn'''
 
Espinazo = '''Utaquyn'''
Línea 18: Línea 58:
 
Espinilla = '''Gocaquyn'''.
 
Espinilla = '''Gocaquyn'''.
  
Espinar = '''Ysbcasqua'''./. '''Zefihizcazamisqua'''.
+
Espinar = '''Ysbcasqua'''. ''l''. '''Zefihizcazamisqua'''.
  
 
Esprimir = '''Zebiosqua'''.
 
Esprimir = '''Zebiosqua'''.
Línea 26: Línea 66:
 
Espumar = '''Quyhyzybumy zebgusqua'''.
 
Espumar = '''Quyhyzybumy zebgusqua'''.
  
Ese = '''Ysy'''. ''In compositione non pronunciatur illa'', '''y''' , ''ultima''./.
+
Ese = '''Ysy'''. ''In compositione non pronunciatur illa'', '''y''' , ''ultima''. ''l''.
  
 
Este = '''Syty. Ysnaia''', ''propter ipsum''.
 
Este = '''Syty. Ysnaia''', ''propter ipsum''.
Línea 36: Línea 76:
 
Estiércol = '''Gee'''.
 
Estiércol = '''Gee'''.
  
Estirar algo = '''Yn'''./. '''Yquyzebsusqua'''./. '''Asuhuca zebquysqua'''.
+
Estirar algo = '''Yn'''. ''l''. '''Yquyzebsusqua'''. ''l''. '''Asuhuca zebquysqua'''.
  
 
Estirarse = '''Isuhucagosqua'''.
 
Estirarse = '''Isuhucagosqua'''.
Línea 46: Línea 86:
 
Estorbar = '''Zebcumusuca'''.
 
Estorbar = '''Zebcumusuca'''.
  
Entregar = '''Zemohosy suca'''./. '''Zemunsuca'''. imp. '''bunu'''.
+
Entregar = '''Zemohosy suca'''. ''l''. '''Zemunsuca'''. imp. '''bunu'''.
  
 
Estrella = '''Fagua'''.
 
Estrella = '''Fagua'''.
Línea 52: Línea 92:
 
En tiempo de quaresma = '''Quaresma fihistaca'''.
 
En tiempo de quaresma = '''Quaresma fihistaca'''.
  
En tiempo de carne = '''Icana'''./. '''Chihicana fistaca'''.
+
En tiempo de carne = '''Icana'''. ''l''. '''Chihicana fistaca'''.
  
En tiempo de coger maíz = '''Abachuque,fihistaca'''./. '''Ubaca'''.
+
En tiempo de coger maíz = '''Abachuque,fihistaca'''. ''l''. '''Ubaca'''.
  
 
En tiempo de coger turmas = '''Iompqua fihistaca'''.
 
En tiempo de coger turmas = '''Iompqua fihistaca'''.
Línea 62: Línea 102:
 
En ese tiempo = '''Ysy fihistaca'''.
 
En ese tiempo = '''Ysy fihistaca'''.
  
En esos tres meses = '''Ischie mica fihistaca'''./. '''Yschie mican xie'''.
+
En esos tres meses = '''Ischie mica fihistaca'''. ''l''. '''Yschie mican xie'''.
  
En todo caso = '''Hataca'''./. '''Ubuca'''.
+
En todo caso = '''Hataca'''. ''l''. '''Ubuca'''.
  
 
En mi poder = '''Zuhuina, mihuina, ahuina''' etc.
 
En mi poder = '''Zuhuina, mihuina, ahuina''' etc.

Revisión actual del 12:38 27 ago 2023

Espiar, o asechar = Opquacachuaque zeguene. l. Izone. l.Zemupquasuca zemachysuca.

Espina, esto es, abrojo = Chihine, l. Tabià. ó todo junto.

Espina de pesacado = Guaquyne.

Espinarse = Chihinequihichaca. l. Zytaca azasqua.

Espinazo = Utaquyn

Espinilla = Gocaquyn.

Espinar = Ysbcasqua. l. Zefihizcazamisqua.

Esprimir = Zebiosqua.

Espuma = Quyhyzybumy.

Espumar = Quyhyzybumy zebgusqua.

Ese = Ysy. In compositione non pronunciatur illa, y , ultima. l.

Este = Syty. Ysnaia, propter ipsum.

Estéril muger = Fuhucha tyny.

Estéril árbol = Quyeobe yquy agasquaza.

Estiércol = Gee.

Estirar algo = Yn. l. Yquyzebsusqua. l. Asuhuca zebquysqua.

Estirarse = Isuhucagosqua.

Estómago = Puyquytye.

Estornudar = Azihuzebgasqua.

Estorbar = Zebcumusuca.

Entregar = Zemohosy suca. l. Zemunsuca. imp. bunu.

Estrella = Fagua.

En tiempo de quaresma = Quaresma fihistaca.

En tiempo de carne = Icana. l. Chihicana fistaca.

En tiempo de coger maíz = Abachuque,fihistaca. l. Ubaca.

En tiempo de coger turmas = Iompqua fihistaca.

En tiempo de Pedro = Pedro fihistaca.

En ese tiempo = Ysy fihistaca.

En esos tres meses = Ischie mica fihistaca. l. Yschie mican xie.

En todo caso = Hataca. l. Ubuca.

En mi poder = Zuhuina, mihuina, ahuina etc.

Echar una cosa à otra cosa. verbo general tanto como el Español = Ipquave yquybtasqua. La partícula ipqua es la cosa que se echa, la partícula yquy a donde echa, y poniendo la
Lematización[1]
  1. Espiar, o asechar = [a]Opqua bachuaque zeguene. l. Izone. l. Zemup-
    qua
    suca ze[m]machysuca
    .
  2. Espina, esto es, abrojo = Chihine, l. Tabià. ó todo junto.
  3. Espina de pesacado = Gua quyne.
  4. Espinarse = Chihine quihichaca. l. Zytaca azasqua.
  5. Espinazo = Utaquyn
  6. Espinilla = Gocaquyn.
  7. Espirar = Ys bcasqua. l. Zefihizcaz amisqua.
  8. Esprimir = Zebiosqua.
  9. Espuma = Quyhyzy bumy.
  10. Espumar = Quyhyzy bumy zebgusqua.
  11. Ese = Ysy. In compositione non pronunciatur illa, y, ultima[2] . /.
  12. Este = Sysy[3] . Ysn ai[i]a, præter ipsum[4] .
  13. Esteril muger = Fuhucha tyny.
  14. Esteril arbol = Quye[a]oba yquy agasquaza.
  15. Estiercol = Gee.
  16. Estirar algo = Yn. l. Yquy zebsusqua. l. Asuhuca zebquysqua.
  17. Estirarse = Isuhucagosqua.
  18. Estomago = Puyquy tye.
  19. Estornudar = Azihu zebgasqua.
  20. Estorbar = Zebcumusuca.
  21. Estregar = Zemohosysuca. l. Ze[m]munsuca. imp. bunu.
  22. Estrella = Fagua.
  23. En tiempo de quaresma = Quaresma fihistaca.
  24. En tiempo de carne = [Chih]icana. l. Chihicana fistaca.
  25. En tiempo de coger maíz = Aba chuque, fihistaca. l. Ubaca.
  26. En tiempo de coger turmas = Iom pqua fihistaca.
  27. En tiempo de Pedro = Pedro fihistaca.
  28. En ese tiempo = Ysy fihistaca.
  29. En esos tres meses = Ys chie mica fihistaca. l. Ys chie mican xie.
  30. En todo caso = Hataca. l. Ubuca.
  31. En mi poder = Zuhuina, mhuina, ahuina etc.
  32. Echar una cosa á otra cosa. verbo general tanto como el Español = Ipquave yquy btasqua. La partícula ipqua es la cosa que se echa, la partícula yquy a donde echa, y poniendo la


Referencias

  1. Realizada manualmente por Diego F. Gómez.
  2. Traducción del latín: "En composición no se pronuncia la última 'y'".
  3. Creemos que lo correcto debió haber sido Sisy.
  4. Traducción del latín: "Aparte de ese/eso/esa, aparte de él/ella".
  5. Fotografía original en la Real Biblioteca de Palacio.