De Muysc cubun - Lengua Muisca

m
 
(No se muestran 25 ediciones intermedias de 2 usuarios)
Línea 3: Línea 3:
 
|anterior = fol 5r
 
|anterior = fol 5r
 
|siguiente = fol 6r
 
|siguiente = fol 6r
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_2r.jpg
+
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_fol_5v.jpg
|texto =
+
|morfo_d =  
  
A medio día = '''Suazquypquas anyquy'''./. '''Suquychquysa'''./. '''Quychquycapqua'''./. '''Suasytas aniquy'''./. '''Suagazas anyquy'''.
+
# A medio dia = '''[[sua|Sua]][[-z|z]] [[quypqua]][[-s|s]] [[a-|a]][[nysqua|nyquy]]'''. {{lat|l.}} '''[[sua|Su{{an|a}}]] [[quychquy]][[-sa|sa]]'''. {{lat|l.}} '''[[quychquy]]'''-<br>'''[[-c|c]] [[a-|a]][[pqua(3)|pqua]]'''. {{lat|l.}} '''[[sua|Sua]][[-z|z]] [[yta]][[-s|s]] [[a-|a]][[nysqua|niquy]]'''. {{lat|l.}} '''[[?|Suaga]][[-z|z]] [[as]] [[a-|a]][[nysqua|nyquy]]'''.<br>
 +
# Amenazar. &nbsp;&nbsp; } <br>
 +
# Amedrentar. } <br>
 +
# Atemorizar. &nbsp;} '''[[a-|A]][[puyquy]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[iasqua|ia]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[chie(3)|chie]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[iasqua|ia]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Espantar. &nbsp;&nbsp; &nbsp; } Amedrentarse, &c. '''[[ze-|Ze]][[puyquy]][[-z|z]] [[a-|a]][[iansuca|ia]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# A menudo. = '''[[a-|A]][[ty(4)|ty]][[-za|za]][[-ca|ca]] [[a-|A]][[ty(4)|ty]][[-za|za]][[-ca|ca]]'''. {{lat|l.}} '''[[spqui|Spqui]][[-na|na]] [[spqui]][[-na|na]]'''.<br>
 +
# Amigo honesto = '''[[guaque|Guaque]]'''. {{lat|l.}} '''[[hisque]] [[a-|a]][[tyzy]][[-n|n]] [[ma-|ma]][[gue]]'''.<br>
 +
# A mi vista, {{lat|id est}}, viendolo yo = '''[[z-|Z]][[upqua]] [[fihista]][[-na|na]]'''. {{lat|l.}} '''[[z-|Z]][[uba]][[-na|na]]'''.<br> Vistelo tu ir = '''[[m-|m]][[uba]][[-n(3)|n]] [[a-|a]][[nasqua|na]][[-oa|oa]]'''? {{lat|vel}}. '''[[m-|m]][[upqua]] [[fihista]][[-n(3)|n]] [[a-|a]][[nasqua|na]][[-oa|oa]]'''?<br>{{lat|l.}} '''[[mue]][[-z|z]] [[m-|m]]{{an|[[-m|m]]}}[[istysuca|ist]][[-ua(2)|ua]][[-s|s]] [[a-|a]][[nasqua|na]]'''?<br>
 +
# A mi vista, {{lat|id est}}, à lo q.<sup>e</sup> me pareció à mi vista = '''[[z-|Z]][[upquachie]][[-ca|ca]]'''.<br>
 +
# A la vista humana = '''[[muysca|Muysca]] [[opquachie]][[-ca|ca]]'''.<br>
 +
# Amontonar = '''[[a-|A]][[sa]][[-n(3)|n]] [[a-|A]][[sa]][[-n(3)|n]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[gy]][[-n(3)|n]] [[a-|a]][[gy]][[-n(3)|n]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[-b|b]]'''-<br>'''[[chunosuca|chuno]][[-s|s]] [[ze-|Ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[chunoasuca|chunoa]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[-g|g]][[uatosuca|uato]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# A montones = '''{{cam1|[[a-|A]][[chunosuca|chonu]][[-ca|ca]]|Achunoca}}'''.<br>
 +
# Amortecerse, desmayarse = '''[[ys(2)|Ys]] [[muynsuca|muyny]][[-que|que]] [[cha(4)|cha]] [[-b|b]][[gasqua|ga]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[gasqua|ga]][[-squa|s'''-<br> '''qua]]'''. {{lat|l.}} '''[[cha-|Cha]][[has]] [[a-|a]][[muynsuca|muyn]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Ampollarse una cosa, ó avexigarse = '''[[sie(2)|Sie]][[-z|z]] [[yquy]] [[a-|a]][[gahazysuca|gahazy]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Ambos = '''[[tama|tam]][[-ca|ca]]'''. {{lat|l.}} '''[[tama|tam]][[-que|que]][[-n|n]] [[uca(2)|uca]]'''. {{lat|l.}} '''[[boza|boze]][[-n|n]] [[uca(2)|uca]]'''.<br>
 +
# Anca = '''[[gypqua|Gypqua]]'''.<br>
 +
# Ancha cosa = '''[[a-|A]][[fihista]][[gue]]'''. Pero del anchor de la Ygl.<sup>a</sup> casa, o<br> de qualq.<sup>r</sup> cosa q.<sup>e</sup> tiene hueco, no se dice sino - '''[[a-|A]][[tye]][[gue]]'''.<br>
 +
# Andar = '''[[i-|Y]][[nynsuca|nyn]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Andar {{t_l|por}} tras mugeres el deshonesto = '''[[fucha|fuch]] [[u(3)|o]][[-que|que]] [[ze-|ze]][[misqua|mi]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Andar, {{lat|hoc est}}, al talle q.<sup>e</sup> decimos por ay anda = '''[[i-|i]][[synsuca|syn]][[-suca|suca]]'''. Por<br> ay anda = '''[[as|As]] [[a-|a]][[syne]]'''.<br>
 +
# Andar sobre un pie = '''[[ze-|Ze]][[coquyngosqua|coquyn]][[-go|go]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Andar descaminado = '''[[z-|Z]][[inquynsuca|inquy]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[ie]][[-n(4)|n]][[-za|za]][[-s|s]] [[i-|i]][[nasqua|na]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[ie]][[-n(4)|n]]'''-<br> '''[[-za|za]][[-s|s]] [[ze-|ze]][[misqua|mi]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Angosto = '''[[a-|A]][[tye|tye]][[-za|za]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[fihista]][[-za|za]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[fihista]] [[ma-|ma]][[gue]][[-za|za]]''', confor-<br>me lo q.<sup>e</sup> está dicho de lo ancho.<br>
 +
# Animoso = '''[[a-|A]][[tyhyba]] [[cuhuma|cuhu{{an|m}}]]{{an|[[-n|n]]}} [[ma-|ma]][[gue]]'''.<br>
 +
# Animar à otro = '''[[a-|A]][[pquyquy]] [[cuhuma|cuhum]][[-que|que]] [[-b|b]][[gasqua|ga]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[puyquy]]'''<br> '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[cuhumysuca|cuhumy]][[-suca|suca]]'''. Neutros correlativos de estos = '''[[a-|A]][[pquyquy]]'''<br> '''[[cuhuma]][[-c|c]] [[a-|a]][[gasqua|ga]][[-squa|squa]], [[a-|A]][[puyquy]] [[a-|a]][[cuhumynsuca|cuhumy]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Anoche prima noche = '''[[zasca|Zasca]]'''.<br>
  
Amenazar, Amedrentar, Atemorizar, Espentar = '''Apuyquy Zebiasqua'''./. '''Achie Zebi asqua'''. Amedrentarse, etc. '''Zepuyquy zaiansuca'''.
 
  
A menudo = '''Atyzaca Atysaca'''./. '''Hisque atyzyn mague'''.
 
  
A mi vista, id ets, viéndolo yo = '''Zupqua fihistana'''./. '''Zubana'''. Vístelo tú ir = '''muban anaoa? ''' vel. '''mupqua fihistan anaoa'''./. '''Muez mistuas ana?'''
 
  
A  mi vista, id est, a lo que me pareció à mi vista = '''Zupqua chieca'''.
 
  
A la vista humana = '''Muysca opqua chieca'''.
 
  
Amontonar = '''Asan Asan'''./. '''Agyn agyn zebquysqua'''./. '''Zebchunos zebguysqua'''./. '''Zebchunoasuca'''./. '''Zeguatosuca'''.
 
  
A montones = '''Achonuca'''.
+
|texto =  
  
Amortecerse, desmayarse = '''Hsmuynyque chabgasqua'''./. '''Zegasqua'''./. '''Chabas amuynsuca'''.
+
A medio dia = '''Suaz quypquas anyquy'''. {{lat|l.}} '''Suquychquysa'''. {{lat|l.}} '''quychquy'''-<br>
 +
'''capqua'''. {{lat|l.}} '''Suazytas aniquy'''. {{lat|l.}} '''Suagaz as anyquy'''.<br>
  
Ampollarse una cosa, ó avexigarse = '''Sies yquy agahazysuca'''.
+
<div style="float:left; height:50px; width:105px;">Amenazar.<br>Amedrentar.<br>Atemorizar.<br>Espantar.<br></div>
 +
<div style="float:left; height:50px; width:30px; margin:0 auto 0 auto; text-align:center;  min-height:50px; font-size:40px; font-family:Arial">}</div>
 +
<div style="float:clear; height:50px; width:350px; text-align:left; margin:0 auto 0 auto; min-height:50px;"><br>'''Apuyquy zebiasqua'''. {{lat|l.}} '''Achie zebiasqua'''.<br>Amedrentarse, &c. '''Zepuyquy zaiansuca'''.<br></div>
  
Ambos = '''Tamca'''./. '''Tamque nuca'''./. '''Bozenuca'''.
+
<div style="text-align:left; float:clear">
 +
<br>
 +
A menudo. = '''Atyzaca Atyzaca'''. {{lat|l.}} '''Spquina spquina'''.<br>
 +
 +
Amigo honesto = '''Guaque'''. {{lat|l.}} '''hisque atyzyn mague'''.<br>
  
Anca = '''Gypqua'''.
+
A mi vista, {{lat|id est}}, viendolo yo = '''Zupqua fihistana'''. {{lat|l.}} '''Zubana'''.<br>
 +
Vistelo tu ir = '''muban anaoa'''? {{lat|vel}}. '''mupqua fihistan anaoa'''?<br>
 +
{{lat|l.}} '''muez mistuas ana'''?<br>
  
Ancha cosa = '''Afihistague'''. Pero el anchor de la Iglesia, casa, ó de qualquier cosa que tiene hueco, no se dice suio – '''Atyegue'''.  
+
A mi vista, {{lat|id est}}, à lo q.<sup>e</sup> me pareció à mi vista = '''Zupqua chieca'''.<br>
  
Andar = '''Inynsuca'''.
+
A la vista humana = '''Muysca opqua chieca'''.<br>
  
Andar tras mujeres el deshonesto = '''Fuchoque zemisquav.
+
Amontonar = '''Asan Asan'''. {{lat|l.}} '''Agyn agyn zebquysqua'''. {{lat|l.}} '''Zeb'''-<br>
 +
'''chunos Zebquysqua'''. {{lat|l.}} '''Zebchuno asuca'''. {{lat|l.}} '''Zeguatosuca'''.<br>
  
Andar, hoc est, al talle que decimos por ay anda = '''isynsuca'''. Por ay anda = '''Asasyne'''.
+
A montones = '''Achonuca'''.<br>
  
Andar sobre un pie = '''Zeco quyngosqua'''.
+
Amortecerse, desmayarse = '''Ysmuynyque chabgasqua'''. {{lat|l.}} '''Zegas'''-<br>
 +
'''qua'''. {{lat|l.}} '''Chahas amuynsuca'''.<br>
  
Andar descaminado = '''Zinquynsuca'''./. '''Ienzas inasqua'''./. '''Ienzas zemisqua'''.
+
Ampollarse una cosa, ó avexigarse = '''Siez yquy agahazysuca'''.<br>
  
Angosto = '''Atyeza'''./. '''Afihistaza'''./. '''Afihista magueza''', conforme lo que esta dicho de lo ancho.
+
Ambos = '''tamca'''. {{lat|l.}} '''tamquenuca'''. {{lat|l.}} '''bozenuca'''.<br>
  
Animoso = '''Atyhyba cuhumague'''.
+
Anca = '''Gypqua'''.<br>
  
Animar a otro = '''Apquyquy cuhumque bgasqua'''./. '''Apuyquy Zebcuhumysuca'''. Neutros correlativos destos = '''Apquyquy cuhuma cagasqua''', '''apuyguy acuhumynsuca'''.
+
Ancha cosa = '''Afihistague'''. Pero del anchor de la Ygl.<sup>a</sup> casa, o<br>
 +
de qualq.<sup>r</sup> cosa q.<sup>e</sup> tiene hueco, no se dice sino - '''Atyegue'''.<br>
  
Anoche prima noche = '''Zasca'''.
+
Andar = '''Ynynsuca'''.<br>
  
 +
Andar {{t_l|por}} tras mugeres el deshonesto = '''fuchoque zemisqua'''.<br>
  
 +
Andar, {{lat|hoc est}}, al talle q.<sup>e</sup> decimos por ay anda = '''isynsuca'''. Por<br>
 +
ay anda = '''Asasyne'''.<br>
 +
 +
Andar sobre un pie = '''Zeco quyngosqua'''.<br>
 +
 +
Andar descaminado = '''Zinquynsuca'''. {{lat|l.}} '''ien zasinasqua'''. {{lat|l.}} '''ien'''-<br>
 +
'''zas zemisqua'''.<br>
 +
 +
Angosto = '''Atyeza'''. {{lat|l.}} '''Afihistaza'''. {{lat|l.}} '''Afihista magueza''', confor-<br>
 +
'''me lo q.<sup>e</sup> está dicho de lo ancho.<br>
 +
 +
Animoso = '''Atyhyba cuhumague'''.<br>
 +
 +
Animar à otro = '''Apquyquy cuhumqu ebgasqua'''. {{lat|l.}} '''Apuyquy'''<br>
 +
'''Zebcuhumysuca'''. Neutros correlativos de estos = '''Apquyquy'''<br>
 +
'''cuhuma cagasqua, Apuyquy acuhumynsuca'''.<br>
 +
 +
Anoche prima noche = '''Zasca'''.<br>
 +
</div>
  
 
}}
 
}}

Revisión actual del 19:36 27 jun 2023

A medio dia = Suaz quypquas anyquy. l. Suquychquysa. l. quychquy-

capqua. l. Suazytas aniquy. l. Suagaz as anyquy.

Amenazar.
Amedrentar.
Atemorizar.
Espantar.
}

Apuyquy zebiasqua. l. Achie zebiasqua.
Amedrentarse, &c. Zepuyquy zaiansuca.


A menudo. = Atyzaca Atyzaca. l. Spquina spquina.

Amigo honesto = Guaque. l. hisque atyzyn mague.

A mi vista, id est, viendolo yo = Zupqua fihistana. l. Zubana.
Vistelo tu ir = muban anaoa? vel. mupqua fihistan anaoa?
l. muez mistuas ana?

A mi vista, id est, à lo q.e me pareció à mi vista = Zupqua chieca.

A la vista humana = Muysca opqua chieca.

Amontonar = Asan Asan. l. Agyn agyn zebquysqua. l. Zeb-
chunos Zebquysqua. l. Zebchuno asuca. l. Zeguatosuca.

A montones = Achonuca.

Amortecerse, desmayarse = Ysmuynyque chabgasqua. l. Zegas-
qua. l. Chahas amuynsuca.

Ampollarse una cosa, ó avexigarse = Siez yquy agahazysuca.

Ambos = tamca. l. tamquenuca. l. bozenuca.

Anca = Gypqua.

Ancha cosa = Afihistague. Pero del anchor de la Ygl.a casa, o
de qualq.r cosa q.e tiene hueco, no se dice sino - Atyegue.

Andar = Ynynsuca.

Andar por tras mugeres el deshonesto = fuchoque zemisqua.

Andar, hoc est, al talle q.e decimos por ay anda = isynsuca. Por
ay anda = Asasyne.

Andar sobre un pie = Zeco quyngosqua.

Andar descaminado = Zinquynsuca. l. ien zasinasqua. l. ien-
zas zemisqua.

Angosto = Atyeza. l. Afihistaza. l. Afihista magueza, confor-
me lo q.e está dicho de lo ancho.

Animoso = Atyhyba cuhumague.

Animar à otro = Apquyquy cuhumqu ebgasqua. l. Apuyquy
Zebcuhumysuca. Neutros correlativos de estos = Apquyquy
cuhuma cagasqua, Apuyquy acuhumynsuca.

Anoche prima noche = Zasca.

Lematización[1]
  1. A medio dia = Suaz quypquas anyquy. l. Su[a] quychquysa. l. quychquy-
    c apqua. l. Suaz ytas aniquy. l. Suagaz as anyquy.
  2. Amenazar.    }
  3. Amedrentar. }
  4. Atemorizar.  } Apuyquy zebiasqua. l. Achie zebiasqua.
  5. Espantar.      } Amedrentarse, &c. Zepuyquyz aiansuca.
  6. A menudo. = Atyzaca Atyzaca. l. Spquina spquina.
  7. Amigo honesto = Guaque. l. hisque atyzyn mague.
  8. A mi vista, id est, viendolo yo = Zupqua fihistana. l. Zubana.
    Vistelo tu ir = muban anaoa? vel. mupqua fihistan anaoa?
    l. muez m[m]istuas ana?
  9. A mi vista, id est, à lo q.e me pareció à mi vista = Zupquachieca.
  10. A la vista humana = Muysca opquachieca.
  11. Amontonar = Asan Asan. l. Agyn agyn zebquysqua. l. Zeb-
    chunos Zebquysqua. l. Zebchunoasuca. l. Zeguatosuca.
  12. A montones = Achonuca[2] .
  13. Amortecerse, desmayarse = Ys muynyque cha bgasqua. l. Zegas-
    qua
    . l. Chahas amuynsuca.
  14. Ampollarse una cosa, ó avexigarse = Siez yquy agahazysuca.
  15. Ambos = tamca. l. tamquen uca. l. bozen uca.
  16. Anca = Gypqua.
  17. Ancha cosa = Afihistague. Pero del anchor de la Ygl.a casa, o
    de qualq.r cosa q.e tiene hueco, no se dice sino - Atyegue.
  18. Andar = Ynynsuca.
  19. Andar por tras mugeres el deshonesto = fuch oque zemisqua.
  20. Andar, hoc est, al talle q.e decimos por ay anda = isynsuca. Por
    ay anda = As asyne.
  21. Andar sobre un pie = Zecoquyngosqua.
  22. Andar descaminado = Zinquynsuca. l. ienzas inasqua. l. ien-
    zas zemisqua.
  23. Angosto = Atyeza. l. Afihistaza. l. Afihista magueza, confor-
    me lo q.e está dicho de lo ancho.
  24. Animoso = Atyhyba cuhu[m][n] mague.
  25. Animar à otro = Apquyquy cuhumque bgasqua. l. Apuyquy
    Zebcuhumysuca. Neutros correlativos de estos = Apquyquy
    cuhumac agasqua, Apuyquy acuhumynsuca.
  26. Anoche prima noche = Zasca.


Referencias

  1. Realizada manualmente por Diego F. Gómez.
  2. Creemos que lo correcto debió haber sido Achunoca.
  3. Fotografía original en la Real Biblioteca de Palacio.