De Muysc cubun - Lengua Muisca

m
 
(No se muestran 27 ediciones intermedias de 3 usuarios)
Línea 3: Línea 3:
 
|anterior = fol 37v
 
|anterior = fol 37v
 
|siguiente = fol 38v
 
|siguiente = fol 38v
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_2r.jpg
+
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_fol_38r.jpg
 +
|morfo_d =
 +
 
 +
{{der|38.}}
 +
<center><h2>S.</h2></center>
 +
# Saber = '''[[ze-|Ze]][[-m|m]][[ucansuca|uca]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. Suelen decir, '''[[cha-|ch{{an|a}}]][[ucansuca|oc{{an|a}}]][[-o(4)|o]][[gue]]''', si se_ '''{{cam1|[[m-|m]][[ucansuca|ac]]{{an|[[-o(4)|o]]}}[[-oa|oa]]|mocoa}}''', sabes?
 +
# Saber el manjar = '''[[ze-|Ze]][[quyxca]][[-que|que]] [[cho]][[gue]]'''. / Saber mal = '''[[ze-|Ze]][[quyxca]][[-c|c]] [[a-|a]]'''-<br>'''[[chuensuca|chue]][[-n(4)|n]][[-za|za]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[quyxca]][[-ca|ca]] [[haica]][[gue]]'''.<br>
 +
# Sabrosa cosa = '''[[a-|A]][[muyenta]][[-n|n]] [[ma-|ma]][[gue]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[muysy]][[-n|n]] [[ma-|ma]][[gue]]''', {{lat|l.}} '''{{cam1|{{an|[[a-|a]]}}[[hie]][[-n|n]]|ahien}} [[ma-|ma]][[gue]]''',<br> {{lat|l.}} '''[[a-|a]][[chue(2)|chue]][[-n|n]] [[ma-|ma]][[gue]]'''.<br>
 +
# Sacar = '''[[uaque(2)|vaque]] [[-b|b]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[uaque(2)|vaque]] [[ze-|ze]][[masqua|ma]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[uaque(2)|vaque]] [[-b|b]][[tasqua|ta]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[uaque(2)|vaque]]'''<br> '''[[ze-|ze]][[misqua|mi]][[-squa|squa]]'''. este ultim.<sup>o</sup> es de cosas q.<sup>e</sup> se doblan y desdoblan, como mantas. &c.<br>
 +
# Sacar niguas = '''[[muyza]] [[uaque(2)|vaque]] [[-b|b]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[muyza]] [[ze-|Ze]][[pquasqua(3)|pqua]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Sacudir = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[tytysuca|tyty]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Sal = '''[[nygua|Nygua]]'''. Salar = '''[[nygua|Nygua]] [[ys(2)|ys]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[iasqua|ia]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Salir = '''[[uaque(2)|vaque]] [[z-|z]][[iansuca(2)|a]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Salir muchas cosas = '''[[uaque(2)|vaque]] [[a-|a]][[gusqua(5)|gu]][[-squa|squa]]'''. imp.<sup>o</sup> '''[[uac|vac]] [[a-|a]][[gusqua(5)|g{{an|u}}]][[-u|u]]'''.<br>
 +
# Salir el pajaro del huebo = '''[[supquague]]'''. {{lat|v.ga}} '''{{cam1|[[a-|a]][[uinsuca|um]][[-suca|suca]]|auinsuca|El fragmento 'uin' habría sido transcrito como 'um'.}}'''.<br>
 +
# Salir el sol = '''[[sua|Sua]][[-z|z]] [[gua]][[-n(3)|n]] [[a-|a]][[misqua|mi]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[uac|vac]] [[a-|a]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Saliva = '''[[quyhyza]]'''.<br>
 +
# Salpicar {{lat|idem quod|El mismo que}} saltar.<br>
 +
# Saltar = '''[[guate]] [[z-|z]][[iansuca(2)|a]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[guate]] [[bchahansuca|bchaha]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. neutros<br>
 +
# Saltear = '''[[i-|i]][[sapquagosqua|sapqua]][[-go|go]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Salteamiento = '''[[sapquago|sapqua]][[-go|go]]''' _ '''[[sapquago|sapqua]][[-guesca|guesca]]'''{{an1| salteador}}.<br>
 +
# Salvar de peligro = '''{{cam1|[[ze-|Ze]]{{an|[[-h|h]]}}[[huihyzysuca|hiuhyzy]][[-suca|suca]]|Zehuihyzysuca}}'''.<br>
 +
# Salvarse ó escapar de peligro = '''[[ze-|Ze]][[huihyzynsuca|huihyzy]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Sangrar = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[quihisqua|quihi]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
 
 +
<h3>{{der|{{lat|Additio}}.}}</h3>
 +
# Sufrir, refrenarse = '''[[ze-|Ze]][[puyquy]] [[ze-|ze]][[cahamesuca|cahame]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[um|vm]][[-s|s]] [[-b|b]][[tasqua|ta]][[-squa|squa]]'''.<br>{{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[puyquy]] [[a-|a]][[bgysqua|bgy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[achichy]]'''. {{lat|l.}} '''[[achi chahan bca]][[-quy|quy]] [[a-|a]][[bgysqua|bgy]][[-s|s]] [[i-|i]][[syne]]'''.<br>
 +
# Sajar = '''[[yba]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[gahazysuca|gahazy]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Sanar á otro = '''{{cam1|[[ze-|ze]][[-b|b]][[chuesuca|chuco]][[-suca|suca]]|zebchuesuca}}'''.<br>
 +
# Sanar = '''[[i-|i]][[chuensuca|chue]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Sangre = '''[[yba(2)|yba]]'''.<br>
 +
# Sapo = '''[[iba(2)|iba]]'''.<br>
 +
# Sarna = '''[[iza]]'''. _ Sarnoso. = '''[[izaquyn]]'''.<br>
 +
# Sarna tener asi = '''[[iza]] [[cha-|cha]][[an]] [[a-|a]][[-m|m]][[nysqua(2)|nyquy]]'''. {{lat|l.}} '''[[cha-|cha]][[hac]] [[a-|a]][[misqua|mi]]. [[z-|Z]][[izansuca|iza]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]''',<br>'''[[m-|m]][[izansuca|iza]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]], [[a-|a]][[izansuca|iza]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. &c.
 +
# Sarna menudita = '''[[fuza]]'''. {{lat|l.}} '''[[juize|Juize]]'''.<br>
 +
# Saya de Yndia = '''[[fucha]] [[guan]]'''.<br>
 +
# Secar = '''[[ze-|Ze]]{{an|[[-m|m]]}}[[buchuasuca|muchua]][[-suca|suca]]'''.
 +
# Secar al humo = '''[[ie(3)|ie]][[-s|s]]'''. {{lat|l.}} '''[[ie(3)|ie]][[-que|que]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[xiquysuca|xiquy]][[-suca|suca]]'''. imp. '''[[xiquysuca|xic]][[-u|u]]''', '''[[ma-|ma]][[xiquysuca|xic]][[-ua(4)|ua]]'''.<br>
 +
# Secarse = '''[[a-|A]][[fuchuansuca|fuchua]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|a]][[câiquansuca|câiqua]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Secreto guardar = '''[[ze-|Ze]][[quyhyca]][[-s|s]] [[uac|vac]] [[a-|a]][[iansuca(2)|ia]][[-n(2)|n]][[-zi|zi]][[-nga|nga]]'''.<br>
 +
 
 +
 
 +
 
 +
 
 
|texto =
 
|texto =
  
==<center>S</center>==
+
{{der|38.}}
 +
<center><h2>S.</h2></center>
 +
 
 +
Saber = '''Zemucansuca'''. Suelen decir, '''chocogue''', si se_ '''macoa''', sabes?
 +
 
 +
Saber el manjar = '''Zequyxcaque chogue'''. / Saber mal = '''Zequyxca ca'''-<br>
 +
'''chuenza'''. {{lat|l.}} '''Zequyxca cahai cague'''.<br>
 +
 
 +
Sabrosa cosa = '''Amuyentan mague'''. {{lat|l.}} '''Amuysyn mague''', {{lat|l.}} '''hienmague'''<ref>Aunque transcribimos esta palabra tal cual aparece en este manuscrito, creemos que la palabra debió haber sido '''Aienmague'''.</ref>,<br>
 +
{{lat|l.}} '''achuen mague'''.<br>
 +
 
 +
Sacar = '''vaquebzasqua'''. {{lat|l.}} '''vaquezemasqua'''. {{lat|l.}} '''vaquebtasqua'''. {{lat|l.}} '''vaque'''<br>
 +
'''zemisqua'''. este ultim.<sup>o</sup> es de cosas q.<sup>e</sup> se doblan y desdoblan, como mantas. &c.<br>
 +
 
 +
Sacar niguas = '''muyza vaquebzasqua'''. {{lat|l.}} '''muyza Zepquasqua'''.<br>
 +
 
 +
Sacudir = '''Zebtytysuca'''.<br>
 +
 
 +
Sal = '''Nygua'''. Salar = '''Nygua ys zebiasqua'''.<br>
 +
 
 +
Salir = '''vaque zansuca'''.<br>
 +
 
 +
Salir muchas cosas = '''vaque agusqua'''. imp.<sup>o</sup> '''vacagu'''.<br>
 +
 
 +
Salir el pajaro del huebo = '''supquague'''. {{lat|v.g}} '''a aumsuca'''.<br>
 +
 
 +
Salir el sol = '''Suazguan amisqua'''. {{lat|l.}} '''vaca zasqua'''.<br>
 +
 
 +
Saliva = '''quy hyza'''.<br>
 +
 
 +
Salpicar {{lat|idem quod|El mismo que}} saltar.<br>
 +
 
 +
Saltar = '''guatezansuca'''. {{lat|l.}} '''guatebchahansuca'''. neutros<br>
 +
 
 +
Saltear = '''isapquagosqua'''.<br>
 +
 
 +
Salteamiento = '''sapquago''' _ '''sapquaguesca'''.<br>
 +
 
 +
Salvar de peligro = '''Zehiuhyzysuca'''.<br>
 +
 
 +
Salvarse ó escapar de peligro = '''Zehuihyzynsuca'''.<br>
 +
 
 +
Sangrar = '''Zebquihisqua'''.<br>
 +
 
 +
<h3>{{der|{{lat|Additio}}.}}</h3>
 +
 
 +
Sufrir, refrenarse = '''Zepuyquy zecahamesuca'''. {{lat|l.}} '''vmsbtasqua'''.<br>
 +
{{lat|l.}} '''Zepuyquy abgysqua'''. {{lat|l.}} '''achichy'''. {{lat|l.}} '''achichahan bcaquyabgysisyne'''.<br>
 +
 
 +
Sajar = '''ybazebgahazysuca'''.<br>
 +
 
 +
Sanar á otro = '''zebchucosuca'''.<br>
 +
 
 +
Sanar = '''ichuensuca'''.<br>
 +
 
 +
Sangre = '''yba'''.<br>
 +
 
 +
Sapo = '''iba'''.<br>
 +
 
 +
Sarna = '''iza'''. _ Sarnoso. = '''izaquyn'''.<br>
 +
 
 +
Sarna tener asi = '''izachaanamnyquy'''. {{lat|l.}} '''chahacami'''. '''Zizansuca''',<br>
 +
'''mizansuca''', '''aizansuca'''. &c.
 +
 
 +
Sarna menudita = '''fuza'''. {{lat|l.}} '''Juize'''.<br>
 +
 
 +
Saya de Yndia = '''fuchaguan'''.<br>
 +
 
 +
Secar = '''Zemuchuasuca'''.
  
Saber = Zemucansuca. Suelen decir, chocoque, si sé- macoa, sabes?
+
Secar al humo = '''ies'''. {{lat|l.}} '''ieque zebxiquysuca'''. imp. '''xicu''', '''maxicua'''.<br>
Saber el manjar = Zequyxcaque chogue./Saber mal = Zequyxcacachuenza./. Zequyxca cahaicague.
 
Sabrosa cosa = Amuyentan mague./. Amuy syn mague,/. Hien mague,/. Chuen mague.
 
Sacar = Vaquebzasqua./. Vaquezemasqua./. Vaquebtasqua./. Vaque zemisqua. Este último es de cosas que se doblan y desdoblan, como mantas, etc.
 
Sacar niguas = Muyza vaquebzasqua./. Muyza zepquasqua.
 
Sacudir = Zebtytysuca.
 
Sal = Nygua. Salar = Nygua yszebiasqua.
 
Salir = Vaque zansuca.
 
Salir muchas cosas = Vaque agusqua.impo. vacagu.
 
Salir el pájaro del huebo = Supquague. Vgaaumsuca.
 
Salir el sol = Suas guan amisqua. Vaca zasqua.
 
Saliva = Quyhyza.
 
Salpicar idem quod saltar.
 
Saltar = Guatezansuca./. Guatebehahansuca, neutros.
 
Saltear = Isapquagosqua.
 
Salteamiento = Sapquago –sapquaguesca.
 
Salvar d epeligro = Zehiuhyzysuca.
 
Salvarse ó escapar de peligro = Zehuihyzynsuca.
 
Sangrar = Zebquihisqua.
 
Sufrir, refrenarse = Zepuyquy zecahamensuca./. Umsbtasqua.
 
Additio
 
./. Zepuy quy abgysqua./. Achichy./. Achichahan bcaquyabgysisyne.
 
Sajar = Ybzebgahazysuca. 
 
Sanar á otro = Zebchucosuca.
 
Sanar = Ichuensuca.
 
Sangre = Yba.
 
Sapo = Iba.
 
Sarna = Iza. – Sarnoso = Izaquyn
 
Sarna tener así = Iza chaanamnyquy./. Chahacami zizansuca, mizansuca, aizansuca. etc.
 
Sana menudita = Fuza./. Juize.
 
Saya de Yndia = Fuchaguan.
 
Secar = Zemuchuasuca.
 
Secar el humo = Ies =./. Ieque zebxiquysuca. Imp. xicu,maxicua.
 
Secarse = Afuchuansuca./. Acaîquansuca.
 
Secreto guardar = Zequyhycasvacaianzinga.
 
  
 +
Secarse = '''Afuchuansuca'''. {{lat|l.}} '''acâiquansuca'''.<br>
  
 +
Secreto guardar = '''Zequy hycas vacaianzinga'''.<br>
  
 
}}
 
}}

Revisión actual del 07:42 3 oct 2023

38.

S.

Saber = Zemucansuca. Suelen decir, chocogue, si se_ macoa, sabes?

Saber el manjar = Zequyxcaque chogue. / Saber mal = Zequyxca ca-
chuenza. l. Zequyxca cahai cague.

Sabrosa cosa = Amuyentan mague. l. Amuysyn mague, l. hienmague[1] ,
l. achuen mague.

Sacar = vaquebzasqua. l. vaquezemasqua. l. vaquebtasqua. l. vaque
zemisqua. este ultim.o es de cosas q.e se doblan y desdoblan, como mantas. &c.

Sacar niguas = muyza vaquebzasqua. l. muyza Zepquasqua.

Sacudir = Zebtytysuca.

Sal = Nygua. Salar = Nygua ys zebiasqua.

Salir = vaque zansuca.

Salir muchas cosas = vaque agusqua. imp.o vacagu.

Salir el pajaro del huebo = supquague. v.g a aumsuca.

Salir el sol = Suazguan amisqua. l. vaca zasqua.

Saliva = quy hyza.

Salpicar idem quod[2] saltar.

Saltar = guatezansuca. l. guatebchahansuca. neutros

Saltear = isapquagosqua.

Salteamiento = sapquago _ sapquaguesca.

Salvar de peligro = Zehiuhyzysuca.

Salvarse ó escapar de peligro = Zehuihyzynsuca.

Sangrar = Zebquihisqua.

Additio.

Sufrir, refrenarse = Zepuyquy zecahamesuca. l. vmsbtasqua.
l. Zepuyquy abgysqua. l. achichy. l. achichahan bcaquyabgysisyne.

Sajar = ybazebgahazysuca.

Sanar á otro = zebchucosuca.

Sanar = ichuensuca.

Sangre = yba.

Sapo = iba.

Sarna = iza. _ Sarnoso. = izaquyn.

Sarna tener asi = izachaanamnyquy. l. chahacami. Zizansuca,
mizansuca, aizansuca. &c.

Sarna menudita = fuza. l. Juize.

Saya de Yndia = fuchaguan.

Secar = Zemuchuasuca.

Secar al humo = ies. l. ieque zebxiquysuca. imp. xicu, maxicua.

Secarse = Afuchuansuca. l. acâiquansuca.

Secreto guardar = Zequy hycas vacaianzinga.
Lematización[3]
38.

S.

  1. Saber = Zemucansuca. Suelen decir, ch[a]oc[a]ogue, si se_ mac[o]oa[4] , sabes?
  2. Saber el manjar = Zequyxcaque chogue. / Saber mal = Zequyxcac a-
    chuenza. l. Zequyxcaca haicague.
  3. Sabrosa cosa = Amuyentan mague. l. Amuysyn mague, l. [a]hien[5] mague,
    l. achuen mague.
  4. Sacar = vaque bzasqua. l. vaque zemasqua. l. vaque btasqua. l. vaque
    zemisqua. este ultim.o es de cosas q.e se doblan y desdoblan, como mantas. &c.
  5. Sacar niguas = muyza vaque bzasqua. l. muyza Zepquasqua.
  6. Sacudir = Zebtytysuca.
  7. Sal = Nygua. Salar = Nygua ys zebiasqua.
  8. Salir = vaque zansuca.
  9. Salir muchas cosas = vaque agusqua. imp.o vac ag[u]u.
  10. Salir el pajaro del huebo = supquague. v.ga aumsuca[6] .
  11. Salir el sol = Suaz guan amisqua. l. vac azasqua.
  12. Saliva = quyhyza.
  13. Salpicar idem quod[7] saltar.
  14. Saltar = guate zansuca. l. guate bchahansuca. neutros
  15. Saltear = isapquagosqua.
  16. Salteamiento = sapquago _ sapquaguesca[ salteador].
  17. Salvar de peligro = Ze[h]hiuhyzysuca[8] .
  18. Salvarse ó escapar de peligro = Zehuihyzynsuca.
  19. Sangrar = Zebquihisqua.

Additio.

  1. Sufrir, refrenarse = Zepuyquy zecahamesuca. l. vms btasqua.
    l. Zepuyquy abgysqua. l. achichy. l. achi chahan bcaquy abgys isyne.
  2. Sajar = yba zebgahazysuca.
  3. Sanar á otro = zebchucosuca[9] .
  4. Sanar = ichuensuca.
  5. Sangre = yba.
  6. Sapo = iba.
  7. Sarna = iza. _ Sarnoso. = izaquyn.
  8. Sarna tener asi = iza chaan amnyquy. l. chahac ami. Zizansuca,
    mizansuca, aizansuca. &c.
  9. Sarna menudita = fuza. l. Juize.
  10. Saya de Yndia = fucha guan.
  11. Secar = Ze[m]muchuasuca.
  12. Secar al humo = ies. l. ieque zebxiquysuca. imp. xicu, maxicua.
  13. Secarse = Afuchuansuca. l. acâiquansuca.
  14. Secreto guardar = Zequyhycas vac aianzinga.


Referencias

  1. Aunque transcribimos esta palabra tal cual aparece en este manuscrito, creemos que la palabra debió haber sido Aienmague.
  2. Traducción del latín: "El mismo que".
  3. Realizada manualmente por Diego F. Gómez.
  4. Creemos que lo correcto debió haber sido mocoa.
  5. Creemos que lo correcto debió haber sido ahien.
  6. Creemos que lo correcto debió haber sido auinsuca. El fragmento 'uin' habría sido transcrito como 'um'.
  7. Traducción del latín: "El mismo que".
  8. Creemos que lo correcto debió haber sido Zehuihyzysuca.
  9. Creemos que lo correcto debió haber sido zebchuesuca.
  10. Fotografía original en la Real Biblioteca de Palacio.