De Muysc cubun - Lengua Muisca

m
m
 
(No se muestran 4 ediciones intermedias del mismo usuario)
Línea 3: Línea 3:
 
|anterior = fol 4r
 
|anterior = fol 4r
 
|siguiente = fol 5r
 
|siguiente = fol 5r
|foto =  
+
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_fol_4v.jpg
 
|morfo_d =  
 
|morfo_d =  
  
<!--
+
# Alabar. Vide adorar.<br>
 +
# Ala de Ave = '''[[gaca|Gaca]]'''.<br>
 +
# A las seis del dia = '''[[sua(2)|Sua]][[-z|z]] [[hucha]][[-que|que]] [[a-|a]][[zasqua|za]]'''.<br>
 +
# A las siete del dia = '''[[sua(2)|Sua]][[-s|s]] [[sina|Sin]] [[ia|i{{an|a}}]] [[a-|a]][[nysqua(2)|nyquy]]'''.<br>
 +
# A la una = '''[[sua(2)|Sua]][[-z|z]] [[gua]][[-s|s]] [[a-|a]][[nynsuca|nane]][[-na|ne]]'''. A las dos,  ó tres  '''[[sua(2)|Sua]][[-s|s]] [[gua]][[-s|s]] [[a-|a]][[quysqua|quy]][[-na|ne]]'''.<br>
 +
# A las tres de la tarde = '''[[sua(2)|Sua]][[-z|Z]] [[a-|a]][[tysqua|tequy]][[-na|ne]]'''.<br>
 +
# Al poner del sol = '''[[sua(2)|Sua]][[-z|z]] [[ai]] [[a-|a]][[quensuca(2)|que]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[sua(2)|Sua]][[-z|z]] [[a-|a]][[ibansuca|iba]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Alacran = '''[[quysua|Quysua]]'''.<br>
 +
# Alargar algo, hacerle largo = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[gahasẏsuca|gahasẏ]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[gahaxio|gahas]][[-io|io]] [[-b|b]]'''-'''{{in|(-[[gasqua|ga]][[-squa|sgua]])}}'''<br>
 +
# Alargarse una cosa asi = '''[[a-|A]][[gahasynsuca|gahasy]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Alargar la mano, hácia alla = '''[[ai|Ai]] [[i-|i]][[chosqua(2)|cho]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Alagar = '''[[?|Hiza]][[-n(3)|n]] [[?|hua]][[-n(3)|n]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[-b|b]][[tasqua|ta]][[-squa|squa]]'''. y si es de palabra =<br> '''[[ze-|Ze]][[-g|g]][[usqua(2)|u]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Alargar la mano hàcia aca = '''[[sie|Sie]] [[i-|i]][[chosqua(2)|cho]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Alargar otra cosa hácia allá = '''[[ai|Ai]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[chosqua(2)|cho]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Alargar otra cosa hácia aca = '''[[sie|Sie]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[chosqua(2)|cho]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# A la redonda = '''[[bosa|Bosa]]'''.<br>
 +
# Alcanzar, a, alguna cosa llegando = '''[[a-|A]][[muysa|muys]] [[ze-|Ze]][[pquasqua|pqua]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}}<br> '''[[esu|Esu]][[gue]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quasqua|qua]][[-squa|squa]]'''. Bien, ò bastantem.<sup>te</sup> alcansó, y puede res<br>ponder á solas = '''[[esu|Esu]][[-nga|nga]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quasqua|qua]]''', y tambien se dice à solas-<br> '''[[esu|Esu]][[-nga|nga]]'''. El negativo se dice asi = '''[[esu|Esu]][[gue]] [[ze-|Ze]][[pquasqua|pqua]][[-za|za]], [[esu]][[-que|que]]'''-<br> '''[[ze-|Ze]][[pquasqua|pqua]][[-zi|zi]][[-nga|nga]]''', ó, à solas – '''[[esu|Esu]][[-n(4)|n]][[-za|za]] [[esu]][[-n(4)|n]][[-zi|zi]][[-nga|nga]]'''.<br>
 +
# Alcanzar al q.<sup>e</sup> va delante = '''[[a-|A]][[suca(2)|suca]][[-s|s]] [[ze-|ze]][[pquasqua|pqua]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Alegrar à otros = '''[[a-|A]][[pquyquy]] [[ze-|Ze]][[-b|b]][[chuesuca|chueo]][[-súca|súca]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[pquyquy]] [[muyia]][[-n|n]]'''<br> '''[[ze-|ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}}'''[[a-|A]][[pquyquy]] [[cho]][[-c|c]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''.<br>
 +
# Alegrarse = '''[[ze-|Ze]][[puyquy]] [[a-|a]][[chuensuca|chue]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[puyquy]] [[muyia]][[-n|n]] [[a-|a]][[tasqua|ta]][[-squa|s'''<br>'''qua]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|a]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''{{cam1|[[a-|e]][[quysqua|quy]][[-ne|ne]]|aquyne}}'''. {{lat|l.}} '''[[a-|a]][[chuensuca|chue]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 +
# Alegre persona = '''[[a-|A]][[puyquy]] [[chue]][[-n|n]] [[ma-|ma]][[gue]]'''.<br>
 +
# Alegrem.<sup>te</sup> = '''[[pquyquy|Pquyquy]] [[cho]][[-ca|ca]]'''.<br>
 +
# Al fuego = '''[[gata|Gati]] [[ie]][[-na|na]]'''.<br>
 +
# A lo mas mas, quando mucho, {{lat|ad summum|A lo más, cuando mucho}} = '''[[yn|Yn]] [[a-|a]][[zysqua|zyquy]][[-nan|nan]]'''.<br>
 +
# Algo = '''[[iquavie|Iquavie]]''' =<br>
 +
# Algodon = '''[[quyhysa|Quyhysa]]'''.<br>
 +
# Alguna cosa = '''[[ipquabe|Ipquabe]]'''.<br>
 +
# Alguno = '''[[atabe|Atabe]]'''. {{lat|l.}} '''[[atabie|Atebie]]'''.<br>
 +
# Alguna vez = '''[[yca|Yc]] [[atebie]][[-ca|ca]]'''.<br>
  
Alabar. Vide adorar.<br>
 
  
Ala de Ave = '''[[gaca|Gaca]]'''.<br>
 
  
A las seis del dia = '''[[sua(2)|Sua]][[-z|z]] [[hucha]][[-que|que]] [[a-|a]][[zasqua|za]]'''.<br>
 
  
A las siete del dia = '''[[sua(2)|Sua]][[-s|s]] [[sina|Sin]] [[ia|i<sup>a</sup>]] [[a-|a]][[nysqua(2)|nyquy]]'''.<br>
 
  
A la una = '''[[sua(2)|Sua]][[-z|z]] [[gua]][[-s|s]] [[a-|a]][[nynsuca|nane]][[-na|ne]]'''. A las dos,  ó tres  '''[[sua(2)|Sua]][[-s|s]] [[gua]][[-s|s]] [[a-|a]][[quysqua|quy]][[-na|ne]]'''.<br>
 
  
A las tres de la tarde = '''[[sua(2)|Sua]][[-z|Z]] [[a-|a]][[tysqua|tequy]][[-na|ne]]'''.<br>
+
|texto =  
 
 
Al poner del sol = '''[[sua(2)|Sua]][[-z|z]] [[ai]] [[a-|a]][[quensuca(2)|que]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[sua(2)|Sua]][[-z|z]] [[a-|a]][[ibansuca|iba]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 
 
 
Alacran = '''[[quysua|Quysua]]'''.<br>
 
 
 
Alargar algo, hacerle largo = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[gahasẏsuca|gahasẏ]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[gahaxio|gahas]][[-io|io]] [[-b|b]]'''-'''{{in|(-[[gasqua|ga]][[-squa|sgua]])}}'''<br>
 
 
 
Alargarse una cosa asi = '''[[a-|A]][[gahasynsuca|gahasy]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 
 
 
Alargar la mano, hácia alla = '''[[ai|Ai]] [[i-|i]][[chosqua(2)|cho]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
 
 
Alagar = '''[[?|Hiza]][[-n(3)|n]] [[?|hua]][[-n(3)|n]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[-b|b]][[tasqua|ta]][[-squa|squa]]'''. y si es de palabra =<br>
 
'''[[ze-|Ze]][[-g|g]][[usqua(2)|u]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
 
 
Alargar la mano hàcia aca = '''[[sie|Sie]] [[i-|i]][[chosqua(2)|cho]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
 
 
Alargar otra cosa hácia allá = '''[[ai|Ai]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[chosqua(2)|cho]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
 
 
Alargar otra cosa hácia aca = '''[[sie|Sie]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[chosqua(2)|cho]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
  
A la redonda = '''[[bosa|Bosa]]'''.<br>
 
  
Alcanzar, a, alguna cosa llegando = '''[[a-|A]][[muysa|muys]] [[ze-|Ze]][[pquasqua|pqua]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}}<br>
 
'''[[esu|Esu]][[gue]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quasqua|qua]][[-squa|squa]]'''. Bien, ò bastantem.<sup>te</sup> alcansó, y puede res<br>
 
ponder á solas = '''[[esu|Esu]][[-nga|nga]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quasqua|qua]]''', y tambien se dice à solas-<br>
 
'''[[esu|Esu]][[-nga|nga]]'''. El negativo se dice asi = '''[[esu|Esu]][[gue]] [[ze-|Ze]][[pquasqua|pqua]][[-za|za]], [[esu]][[-que|que]]'''-<br>
 
'''[[ze-|Ze]][[pquasqua|pqua]][[-zinga|zinga]]''', ó, à solas – '''[[esu|Esu]][[-n(4)|n]][[-za|za]] [[esu]][[-n(4)|n]][[-zinga|zinga]]'''.<br>
 
 
Alcanzar al q.<sup>e</sup> va delante = '''[[a-|A]][[suca(2)|suca]][[-s|s]] [[ze-|ze]][[pquasqua|pqua]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
 
Alegrar à otros = '''[[a-|A]][[pquyquy]] [[ze-|Ze]][[-b|b]][[chuesuca|chueo]][[-súca|súca]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|A]][[pquyquy]] [[muyia]][[-n|n]]'''<br>
 
'''[[ze-|ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}}'''[[a-|A]][[pquyquy]] [[cho]][[-c|c]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
 
Alegrarse = '''[[ze-|Ze]][[puyquy]] [[a-|a]][[chuensuca|chue]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[ze-|Ze]][[puyquy]] [[muyia]][[-n|n]] [[a-|a]][[tasqua|ta]][[-squa|s'''<br>
 
'''qua]]'''. {{lat|l.}} '''[[a-|a]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''{{cam1|[[a-|e]][[quysqua|quy]][[-ne|ne]]|aquyne}}'''. {{lat|l.}} '''[[a-|a]][[chuensuca|chue]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 
 
Alegre persona = '''[[a-|A]][[puyquy]] [[chue]][[-n|n]] [[ma-|ma]][[gue]]'''.<br>
 
 
Alegrem.<sup>te</sup> = '''[[pquyquy|Pquyquy]] [[cho]][[-ca|ca]]'''.<br>
 
 
Al fuego = '''[[gata|Gati]] [[ie]][[-na|na]]'''.<br>
 
 
A lo mas mas, quando mucho, {{lat|ad summum|A lo más, cuando mucho}} = '''[[yn|Yn]] [[a-|a]][[zysqua|zyquy]][[-nan|nan]]'''.<br>
 
 
Algo = '''[[iquavie|Iquavie]]''' =<br>
 
 
Algodon = '''[[quyhysa|Quyhysa]]'''.<br>
 
 
Alguna cosa = '''[[ipquabe|Ipquabe]]'''.<br>
 
 
Alguno = '''[[atabe|Atabe]]'''. {{lat|l.}} '''[[atabie|Atebie]]'''.<br>
 
 
Alguna vez = '''[[yca|Yc]] [[atebie]][[-ca|ca]]'''.<br>
 
 
-->
 
 
 
 
|texto =
 
 
Alabar. Vide adorar.<br>
 
Alabar. Vide adorar.<br>
  

Revisión actual del 10:04 18 abr 2023

Alabar. Vide adorar.

Ala de Ave = Gaca.

A las seis del dia = Suaz huchaque aza.

A las siete del dia = Suas Sinianyquy.

A la una = Suaz guasananene. A las dos, ó tres Suas guas aquyne.

A las tres de la tarde = SuaZatequyne.

Al poner del sol = Suazaiaquensuca. l. Suazaibansuca.

Alacran = Quysua.

Alargar algo, hacerle largo = Zebga hasẏsuca. l. gahasiob--gasgua

Alargarse una cosa asi = Agahasynsuca.

Alargar la mano, hácia alla = Ai ichosqua.

Alagar = Hizan huan zebquysqua. l. btasqua. y si es de palabra =
Zegusqua.

Alargar la mano hàcia aca = Sie ichosqua.

Alargar otra cosa hácia allá = Ai zebchosqua.

Alargar otra cosa hácia aca = Sie zebchosqua.

A la redonda = Bosa.

Alcanzar, a, alguna cosa llegando = Amuys Zepquasqua. l.
Esugue zebquasqua. Bien, ò bastantem.te alcansó, y puede res
ponder á solas = Esunga zebqua, y tambien se dice à solas-
Esunga. El negativo se dice asi = Esugue Zepquaza, esuque-
Zepqua zinga, ó, à solas – Esunza esunzinga.

Alcanzar al q.e va delante = Asucas zepquasqua.

Alegrar à otros = Apquyquy Zebchueosúca. l. Apquyquy muyian
zebquysqua. l.Apquyquy choc zebzasqua.

Alegrarse = Zepuyquy achuensuca. l. Zepuyquy muyian atas
qua. l. azasqua. l. equyne. l. achuensuca.

Alegre persona = Apuyquy chuen mague.

Alegrem.te = Pquyquy choca.

Al fuego = Gati iena.

A lo mas mas, quando mucho, ad summum[1] = Yna zyquynan.

Algo = Iquavie =

Algodon = Quyhysa.

Alguna cosa = Ipquabe.

Alguno = Atabe. l. Atebie.

Alguna vez = Ycatebieca.
Lematización[2]
  1. Alabar. Vide adorar.
  2. Ala de Ave = Gaca.
  3. A las seis del dia = Suaz huchaque aza.
  4. A las siete del dia = Suas Sin i[a] anyquy.
  5. A la una = Suaz guas ananene. A las dos, ó tres Suas guas aquyne.
  6. A las tres de la tarde = SuaZ atequyne.
  7. Al poner del sol = Suaz ai aquensuca. l. Suaz aibansuca.
  8. Alacran = Quysua.
  9. Alargar algo, hacerle largo = Zebgahasẏsuca. l. gahasio b-˰(-gasgua)
  10. Alargarse una cosa asi = Agahasynsuca.
  11. Alargar la mano, hácia alla = Ai ichosqua.
  12. Alagar = Hizan huan zebquysqua. l. btasqua. y si es de palabra =
    Zegusqua.
  13. Alargar la mano hàcia aca = Sie ichosqua.
  14. Alargar otra cosa hácia allá = Ai zebchosqua.
  15. Alargar otra cosa hácia aca = Sie zebchosqua.
  16. A la redonda = Bosa.
  17. Alcanzar, a, alguna cosa llegando = Amuys Zepquasqua. l.
    Esugue zebquasqua. Bien, ò bastantem.te alcansó, y puede res
    ponder á solas = Esunga zebqua, y tambien se dice à solas-
    Esunga. El negativo se dice asi = Esugue Zepquaza, esuque-
    Zepquazinga, ó, à solas – Esunza esunzinga.
  18. Alcanzar al q.e va delante = Asucas zepquasqua.
  19. Alegrar à otros = Apquyquy Zebchueosúca. l. Apquyquy muyian
    zebquysqua. l.Apquyquy choc zebzasqua.
  20. Alegrarse = Zepuyquy achuensuca. l. Zepuyquy muyian atas
    qua
    . l. azasqua. l. equyne[3] . l. achuensuca.
  21. Alegre persona = Apuyquy chuen mague.
  22. Alegrem.te = Pquyquy choca.
  23. Al fuego = Gati iena.
  24. A lo mas mas, quando mucho, ad summum[4] = Yn azyquynan.
  25. Algo = Iquavie =
  26. Algodon = Quyhysa.
  27. Alguna cosa = Ipquabe.
  28. Alguno = Atabe. l. Atebie.
  29. Alguna vez = Yc atebieca.


Referencias

  1. Traducción del latín: "A lo más, cuando mucho".
  2. Realizada manualmente por Diego F. Gómez.
  3. Creemos que lo correcto debió haber sido aquyne.
  4. Traducción del latín: "A lo más, cuando mucho".
  5. Fotografía original en la Real Biblioteca de Palacio.

-->